Na stro­nach https://​www​.omg​.org/ poja­wi­ła się nowa spe­cy­fi­ka­cja nota­cji [[Business Motivation Model]] (BMM) (źr. BMM.) Notacja ta powsta­ła w celu umoż­li­wie­nia for­mal­ne­go mode­lo­wa­nia biz­ne­spla­nów, a kon­kret­nie mode­li biz­ne­so­wych. Notacja powsta­ła z ini­cja­ty­wy [[Business Rules Group]] (http://​www​.busi​nessru​les​gro​up​.org/​h​o​m​e​-​b​r​g​.​s​h​tml). Manifest tej orga­ni­za­cji zawie­ra tak zwa­ne Zasady Autonomii Reguł (tu w języ­ku pol­skim: http://​www​.busi​nessru​les​gro​up​.org/​b​r​m​a​n​i​f​e​s​t​o​/​B​R​M​a​n​i​f​e​s​t​o​P​L​.​pdf).

BMM ujmu­je wyma­ga­nia biz­ne­so­we w róż­nych wymia­rach, w celu uza­sad­nie­nia dla­cze­go biz­nes chce coś robić, do cze­go dąży, jak zamie­rza to osią­gnąć oraz jak oce­nia rezultaty.”

Po co nowa notacja?

Swego cza­su (rok 2006) pisa­łem o mode­lach biz­ne­so­wych w kon­tek­ście stra­te­gii ryn­ko­wej w arty­ku­le Model biz­ne­so­wy – co to za zwie­rze. Wtedy pisa­łem o tym, że stra­te­gia ma zna­cze­nie i wie­le tłu­ma­czy. Wtedy tak­że dotkną­łem pro­ble­mu słow­nic­twa i sys­te­mu pojęć. Samo zde­fi­nio­wa­nie stra­te­gii nie jest pro­ste, zde­fi­nio­wa­nie poję­cia stra­te­gii zmia­ny jest jesz­cze więk­szym wyzwaniem.

Obszar biz­ne­so­wy jest bar­dzo ubo­gi w [[meto­dy for­mal­ne]]: for­mal­ne nota­cje, sfor­ma­li­zo­wa­ne języ­ki opi­su. W zasa­dzie dys­po­nu­je­my tyl­ko [[nota­cją BPMN]] (mode­le pro­ce­so­we i mode­le współ­pra­cy pro­ce­sów) oraz [[nota­cją ArchiMate]] (mode­le archi­tek­tu­ry kor­po­ra­cyj­nej). [[Notacja eEPC]], koja­rzo­na głów­nie z [[narzę­dziem ARIS]] i fir­mą ISD Scherr odcho­dzi powo­li do histo­rii, o nota­cjach nie­stan­dar­do­wych nawet nie piszę bo od daw­na idą w zapomnienie.

Dla odmia­ny, w sze­ro­ko poję­tej dzie­dzi­nie inży­nie­rii opro­gra­mo­wa­nia, mamy [[nota­cje obiek­to­wą UML]] i jej trzy­na­ście typów dia­gra­mów, mamy nadal uży­wa­ne, zna­ne z ana­li­zy struk­tu­ral­nej nota­cje [[ERD]] i [[DFD]].

[[Notacja BMM]] uzu­peł­nia biz­ne­so­wy sys­tem nota­cyj­ny o obszar poję­cio­wy mode­li biz­ne­so­wych i biz­ne­spla­nów. Pozwala w spo­sób for­mal­ny je opi­sać. [[Przestrzeń nazw]], pod­sta­wo­we poję­cia opi­sa­ne w BMM:

  1. Ends (stan ocze­ki­wa­ny) iden­ty­fi­ku­ją cechy opi­su­ją­ce źró­dła moty­wa­cji (cele) two­rze­nia biznesplanu,
  2. Means (środ­ki) iden­ty­fi­ku­ją narzę­dzia i środ­ki jakich pla­nu­je­my użyć by dopro­wa­dzić do ocze­ki­wa­ne­go (pla­no­wa­ne­go) stanu.
  3. Assessement (uwa­run­ko­wa­nia, ogra­ni­cze­nia) iden­ty­fi­ku­ją wie­dzę o warun­kach pro­jek­tu (w szcze­gól­no­ści ana­li­za SWOT)
  4. Influence (wpływ) iden­ty­fi­ku­ją pozna­ne czyn­ni­ki mogą­ce mieć (mają­ce) wpływ na osią­gnie­cie celu,
  5. Organisation (orga­ni­za­cja) iden­ty­fi­ku­je zaso­by i pro­ce­sy zaan­ga­żo­wa­ne w osią­gnię­cie celu
Całość sta­no­wi rodzaj listy kon­tro­l­nej” zro­zu­mie­nia posta­wio­ne­go pro­ble­mu, jakim jest pro­jekt biz­ne­so­wy, pozwa­la upew­nić się, że zna­my i rozu­mie­my to co ma na nie­go wpływ:
Business Motivation Model (źr. wiki)

Notacja zawie­ra tak­że ele­men­ty ste­ru­ją­ce biz­ne­sem takie jak [[regu­ły biz­ne­so­we]] i zasa­dy zarzą­dza­nia. Zestaw pojęć defi­niu­ją­cych ele­men­ty biz­ne­spla­nów, cechu­je się neu­tral­no­ścią meto­do­lo­gicz­ną oraz pozwa­la jed­no­znacz­nie opi­sać nasza wie­dzę o pro­jek­cie. Oznacza to, że słow­nik pojęć nie jest dedy­ko­wa­ny żad­nej kon­kret­nej meto­dy­ce, a jest jedy­nie for­mal­nym słow­ni­kiem ([[seman­tycz­na prze­strze­nią nazw]]). Powyższe poję­cia są wywie­dzio­ne z zasad­ni­czych pojęć z dzie­dzi­ny mode­lo­wa­nia pro­ce­sów: pro­ces biz­ne­so­wy, regu­ła biz­ne­so­wa, jed­nost­ka orga­ni­za­cyj­na. Bazują one odpo­wied­nio na spe­cy­fi­ka­cjach: BPMN (nota­cja [[OMG Business Process Modeling Notation]]), spe­cy­fi­ka­cji [[OMG Semantics of Business Vocabulary and Business Rules]], oraz RFP [[OMG Organization Structure Metamodel]]. Oznacza to, że nota­cja BMM nie zastę­pu­je ich, a jest dla nich nad­rzęd­na abs­trak­cją. Tak więc pro­ces, jako poje­dyn­cze poję­cie na dia­gra­mie BMM, może zostać szcze­gó­ło­wo opi­sa­ny (model) na innym dia­gra­mie (doku­men­cie), jed­nak defi­ni­cja poję­cia pro­ces biz­ne­so­wy jest taka sama w obu nota­cjach (pro­ces biz­ne­so­wy zawsze musi zna­czyć to samo!).

Poniżej ogól­ny widok pojęć opi­sy­wa­nych nota­cją BMM:

przy­kład two­rze­nia dia­gra­my (klik­nij), oraz model seman­ty­ki i syntaktyki:

BMM nie jest żad­nym narzę­dziem ani meto­dy­ką zarzą­dza­nia czy mode­lo­wa­nia pro­ce­so­we­go, zarzą­dza­nia pro­jek­ta­mi ani spe­cy­fi­ka­cją wzor­co­we­go mode­lu biz­ne­so­we­go. To nota­cja, któ­ra sta­no­wi sobą dobrze zde­fi­nio­wa­ny słow­nik poję­cio­wy (seman­ty­kę) oraz związ­ki pomię­dzy tymi poję­cia­mi (syn­tak­ty­kę, pamię­taj­my, że połą­czo­ne poję­cia nabie­ra­ją kolej­ne­go nowe­go zna­cze­nia, np. kil­ka sko­ja­rzo­nych osób ozna­cza zespół, oso­ba to pro­ste poję­cie, oso­by połą­czo­ne jakimś związ­kiem to grupa).

Wśród wie­lu orę­dow­ni­ków nota­cji UML domi­nu­je teza, że owo Unified (Uniwersalna) w skró­cie UML czy­ni tę nota­cję zdol­ną do mode­lo­wa­nia wszyst­kie­go, jej kolej­ne zasto­so­wa­nia i roz­sze­rze­nia moż­na same­mu opra­co­wać w posta­ci tak zwa­ne­go [[pro­fi­lu UML]]. Owszem, w zasa­dzie teza ta jest praw­dzi­wa jed­nak jest pew­ne ale. Po pierw­sze taki pro­fil to prak­tycz­nie nowa nota­cja: nowe poję­cia (seman­ty­ka) i zasa­dy (syn­tak­ty­ka). Te wyma­ga­ją od stro­ny for­mal­nej wyka­za­nia, że poję­cia (obra­zo­wa­ne z pomo­cą sym­bo­li, zna­ków nota­cji) są roz­łącz­ne, i że seman­tycz­nie (zna­cze­nia­mi) pokry­wa­ją całą mode­lo­wa­ną dzie­dzi­nę. Zapewnienie tego nie jest try­wial­nym problemem.

Tak więc nie tak zno­wu nowa, nota­cja BMM jest przy­dat­na, a dla wie­lu sto­su­ją­cych [[meto­dy for­mal­ne ana­li­zy sys­te­mo­wej]] w tym mode­lo­wa­nie, wręcz potrzeb­na. Nie bra­ku­je gło­sów kry­tycz­nych na temat BMM (np. na blo­gu MSDN), jed­nak oso­bi­ście pod­kre­ślam: nota­cja to nie spo­sób na ana­li­zę a jej narzę­dzie. Notacja nie ma roz­wią­zy­wać wszyst­kich pro­ble­mów, to nie jest srebr­na kula (ang. [[silver bul­let solu­tion]]), któ­rej nie­ste­ty wie­lu nadal szu­ka. Notacja ma poma­gać w roz­wią­zy­wa­niu pro­ble­mów, a to ogrom­na różnica.

Jeżeli kogoś inte­re­su­je nie­co wię­cej szcze­gó­łów o nota­cjach i ich two­rze­niu zapra­szam do dal­szej lektury.

Po co trud­ne” nota­cje sko­ro moż­na pisać po ludzku”

Czy nota­cje mają za cel zastą­pie­nie popu­lar­nej pro­zy? Absolutnie nie! Notacje słu­żą do budo­wy mode­li, któ­re testu­je­my, wery­fi­ku­je, wali­du­je­my. To tak jak z naszym miesz­ka­niem: może­my je w dowol­ny spo­sób opi­sać, mniej lub naj­bar­dziej kwie­ci­stym języ­kiem. Jednak dobry archi­tekt zawsze, nawet na wła­sny uży­tek, stwo­rzy zestaw rysun­ków i wizu­ali­za­cji, by upew­nić się że o niczym nie zapo­mniał. Z pro­jek­tu tech­nicz­ne­go dopie­ro stwo­rzy ład­nie opi­sa­ną pro­zą (języ­kiem natu­ral­nym, zro­zu­mia­łym dla każ­de­go) listę czę­ści i pod­ze­spo­łów, jed­nak ryzy­ko, że tak stwo­rzo­na spe­cy­fi­ka­cja będzie nie­kom­plet­ne teraz jest minimalne.

Zapewne wie­lu z Państwa było w skle­pie IKEA po meble, być może ktoś z Państwa sam je mon­to­wał. Liczba ele­men­tów, łączeń, paso­wań, łącz­ni­ków itp. jest ogrom­na już w śred­niej wiel­ko­ści zesta­wie mebli kuchen­nych. Czy wyobra­ża­cie sobie Państwo zapro­jek­to­wa­nie takich mebli bez spraw­dze­nia na rysun­kach tech­nicz­nych czy nicze­go nie bra­ku­je i czy wszyst­ko do sie­bie pasu­je? A teraz wyobraź­cie sobie Państwo, że więk­szość firm w któ­rych pra­cu­je­cie jest dale­ko bar­dziej skom­pli­ko­wa­na, a mimo to wie­lu ana­li­ty­ków podej­mu­je pró­by opi­sa­nia ich pro­sty­mi sło­wa­mi… jest to nie­mal­że nie­moż­li­we bez popeł­nie­nia wie­lu błędów.

Czym są formalne notacje

Swego cza­su napi­sa­łem w arty­ku­le o nota­cjach i modelowaniu:

Jednym z tych [pod­sta­wo­wych w sto­sun­ku do mode­li i uży­wa­nych w nich nota­cji] wyma­gań jest spój­ny i peł­ny model poję­cio­wy. Tak zwa­na prze­strzeń nazw (w nota­cji jest to lista sym­bo­li i defi­ni­cje ich zna­czeń) powin­na być ?wypeł­nio­na? defi­ni­cja­mi cał­ko­wi­cie, zaś obsza­ry defi­nio­wa­nych pojęć nie mogą na sie­bie nacho­dzić. (źr. Modelowanie pro­ce­sów biz­ne­so­wych).

Nieco bli­żej o tym. Notacja to model poję­cio­wy, zestaw sym­bo­li i ich zna­czeń (seman­ty­ka) oraz gra­ma­ty­ka łącze­nia tych pojęć (tak zwa­na syn­tak­ty­ka czy­li dopusz­czal­ne związ­ki pomię­dzy poję­cia­mi i ich zna­cze­nia). W czym pro­blem? Poniżej dia­gram go obrazujący.

Slajd10

Zestaw wszyst­kich słów-sym­bo­li to lista dopusz­czal­nych w mode­lu (opi­sie) pojęć i jest to wła­śnie tak zwa­na seman­ty­ka nota­cji (prze­strzeń nazw). Koło ozna­cza wybra­ną dzie­dzi­nę (np. mode­le biz­ne­so­we i biz­ne­spla­ny). Kółeczka z krzy­ży­ka­mi to poję­cia (obra­zo­wa­ne w nota­cjach sym­bo­la­mi, iko­na­mi nota­cji), dopusz­czal­ne sło­wa ze słow­ni­ka, któ­re­go chce­my użyć do opi­sa­nia cze­goś w danej dzie­dzi­nie (zwa­nej tak­że domeną).

Po lewej stro­nie mamy namiast­kę nie­for­mal­ne­go, potocz­ne­go języ­ka: to co widzi­my, poję­cia, byty czy­li krzy­ży­ki oraz sło­wa pozwa­la­ją­ce na ich nazwa­nie (ciem­niej­sze obsza­ry). Język potocz­ny cha­rak­te­ry­zu­je się tym, że zawie­ra sło­wa okre­śla­ją­ce róż­ne poję­cia (dwa krzy­ży­ki w jed­nym polu zna­cze­nio­wym, np. zamek to budow­la ale tak­że mecha­nizm zamknię­cia drzwi), poja­wia­ją się róż­ne sło­wa na jed­no zna­cze­nie (krzy­żyk nale­żą­cy do dwóch róż­nych obsza­rów, np. gar­nek i saga­nek to nie raz to samo naczy­nie). Pojawiają się tak­że byty nie mają­ce ozna­cza­ją­cych je słów (w danym języ­ku oczy­wi­ście, krzy­żyk nie przy­po­rząd­ko­wa­ny do żad­ne­go pola, np. inter­fejs, któ­ry nie ma swo­je­go odpo­wied­ni­ka w języ­ku pol­skim, uży­wa­my sło­wa angielskiego).

Taka sytu­acja, opi­sa­ne nie­jed­no­znacz­no­ści, powo­du­je, że typo­wy prze­kaz tek­sto­wy jest prze­ka­zem nie­jed­no­znacz­nym: czy­ta­ją­cy może odczy­tać z tek­stu coś inne­go niż to co miał na myśli jego autor. Nie da się go, takie­go tek­stu, zwe­ry­fi­ko­wać od stro­ny spój­no­ści i kom­plet­no­ści opi­sy­wa­nej rzeczywistości.

Po pra­wej stro­nie mamy sytu­ację ide­al­ną: pojęć jest dokład­nie tyle ile zna­czeń (słów), każ­de poję­cie ma tyl­ko jed­no zna­cze­nie zaś tak zwa­na prze­strzeń nazw (obszar, do któ­re­go nale­żą, miesz­czą­cy wszyst­kie poję­cia danej dzie­dzi­ny) jest zupeł­nie opi­sa­ny (brak obsza­ru, zna­cze­nia, nie obję­te­go zadnym sło­wem). Opisanie cze­goś języ­kiem” (sło­wa­mi) z takiej prze­strze­ni nazw czy­ni prze­kaz jed­no­znacz­ny w 100% (nie ist­nie­ją w danej prze­strze­ni syno­ni­my i nie ma pojęć nie­zde­fi­nio­wa­nych). Jak być może nie trud­no się domy­śleć, opra­co­wa­nie sys­te­mu poję­cio­we­go speł­nia­ją­ce­go powyż­sze wyma­ga­nia, nie jest łatwe.

Dobra nota­cja ma jesz­cze jed­ną istot­ną cechę: sym­bo­le obra­zu­ją­ce poszcze­gól­ne poję­cia powin­ny się z nimi koja­rzyć nie­za­leż­nie od języ­ka natu­ral­ne­go. To nazy­wa­my [[semio­ty­ką]]. Jest to nauka o tym jak czło­wiek postrze­ga (rozu­mie, odbie­ra) poszcze­gól­ne zna­ki gra­ficz­ne (sym­bo­le, iko­ny). To tak­że powo­du­je, że dąży się do stan­da­ry­za­cji czy­li nie mno­że­nia nad­mia­ru sys­te­mów nota­cyj­nych (patrz [[brzy­twa Ockhama]]). To dla­te­go two­rze­nie wła­snych nota­cji jest trosz­kę pozba­wio­ne sen­su: jest bar­dzo trud­ne i odda­la nas od standardów.

Na zakończenie

Stosowanie ana­li­zy sys­te­mo­wej, mode­lo­wa­nia oraz for­mal­nych nota­cji do two­rze­nia mode­li, powo­du­je, że wyni­ki ana­liz są dale­ko bar­dziej wia­ry­god­ne. Z regu­ły celem pra­cy ana­li­ty­ka biz­ne­so­we­go czy pro­jek­tan­ta jest opra­co­wa­nie opi­su reko­men­do­wa­ne­go roz­wią­za­nia. Może nim być doce­lo­wy model orga­ni­za­cji czy też opis opro­gra­mo­wa­nia jakie nale­ży dostar­czyć (bo nie zawsze wytwo­rzyć!). W pro­ce­sie for­mal­nej ana­li­zy sys­te­mo­wej (nie jest to ana­li­za sys­te­mu infor­ma­tycz­ne­go, to ana­li­za dowol­ne­go sys­te­mu), powsta­ją mode­le, któ­re testujemy.

Taki model to naj­pierw hipo­te­za, a po wery­fi­ka­cji, jest to opis roz­wią­za­nia (pro­jekt tego co ma powstać). Idealną sytu­acją była by taka, a któ­rej mamy narzę­dzia do mode­lo­wa­nia każ­dej ana­li­zo­wa­nej dzie­dzi­ny. W kla­sycz­nej inży­nie­rii jest to rysu­nek tech­nicz­ny i zasa­dy obli­cza­nia wytrzy­ma­ło­ści, sfor­ma­li­zo­wa­ny sys­tem two­rze­nia sche­ma­tów elek­trycz­nych i elek­tro­nicz­nych i wie­le innych (zależ­nie od dzie­dzi­ny), nota­cje UML w inży­nie­rii opro­gra­mo­wa­nia. W sfe­rze zarzą­dza­nia mie­li­śmy do nie­daw­na bia­ła pla­mę, teraz mamy już BMM czy ArchiMate.

Moim zda­niem utrzy­my­wa­nie, że moż­na coś sku­tecz­nie ana­li­zo­wać meto­da­mi nie­for­mal­ny­mi świad­czy raczej o nie­wie­dzy i bra­ku kom­pe­ten­cji. Bo jak ina­czej nazwać nara­ża­nie adre­sa­ta pro­jek­tu (nie raz klien­ta) na masę nie­spój­no­ści owo­cu­ją­cych lawi­no­wo rosną­cy­mi kosz­ta­mi reago­wa­nia na nie­prze­wi­dzia­ne szcze­gó­ły? Nie raz sły­sza­łem, że to trud­ne, tyl­ko dla jajo­gło­wych, kosz­tow­ne. Owszem, ale nie zapo­mi­naj­my, że ana­li­za to nie coś co każ­dy sobie sam może zro­bić. Dobra ana­li­za nigdy nie jest kosz­tow­niej­sza niż poten­cjal­ne, ryzy­ko­wa­ne stra­ty – opła­ci się zawsze.

Prezentacja opi­su­ją­ca klu­czo­we ele­men­ty nota­cji BMM

Przykład uży­cia nota­cji BMM: spo­sób mode­lo­wa­nia.

Skrócony opis – klu­czo­we pojęcia.

Jarosław Żeliński

Jarosław Żeliński: autor, badacz i praktyk analizy systemowej organizacji: Od roku 1991 roku, nieprzerwanie, realizuje projekty z zakresu analiz i projektowania systemów, dla urzędów, firm i organizacji. Od 1998 roku prowadzi samodzielne studia i prace badawcze z obszaru analizy systemowej i modelowania (modele jako przedmiot badań: ORCID). Od 2005 roku, jako nieetatowy wykładowca akademicki, prowadzi wykłady i laboratoria (ontologie i modelowanie systemów informacyjnych, aktualnie w Wyższej Szkole Informatyki Stosowanej i Zarządzania pod auspicjami Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.) Oświadczenia: moje badania i publikacje nie mają finansowania z zewnątrz, jako ich autor deklaruję brak konfliktu interesów. Prawa autorskie: Zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt. 1) lit. b) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zastrzegam, że dalsze rozpowszechnianie artykułów publikowanych w niniejszym serwisie jest zabronione bez indywidualnej zgody autora (patrz Polityki Strony).

Ten post ma jeden komentarz

  1. MGX

    Co tu komentować? 

    Analiza meto­da­mi nie­for­mal­ny­mi to jak pro­jek­to­wa­nie samo­cho­du bez norm. Przecież zdro­wy roz­są­dek wystar­czy a nor­my pod­wyż­sza­ją koszt pro­jek­tu. Czy wsie­dli by Państwo do takie­go samochodu?

    Dlatego w peł­ni zga­dzam się z autorem.

Dodaj komentarz

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.