Swego czasu pisałem jak to w Poznaniu W strefie parkowania mandat się opłaca. Napisałem wtedy, że

Powyższe to namiastka zjawiska ?psucia? prawa i niestety demonstrowania niekompetencji urzędników. Sam fakt, że tego nie przewidzieli [opłacalność ponoszenia kar] wystawia im słabe świadectwo. A co dopiero w przypadkach bardziej złożonych?

Urzędnicy, skoro już nie mają tych kompetencji, powinni uczyć się korzystać z pomocy specjalistów. I nie tylko urzędnicy?

Jednym z moich ciekawszych projektów kilka lat temu, był udział w tworzeniu regulaminów usług dla jednego z operatorów telekomunikacyjnych. W zespole byłem ja i prawnicy.  Po co ja? Otóż Ci prawnicy przekonali się, że budowanie i “uszczelnianie” systemu reguł, swego rodzaju prawa, jest znacznie skuteczniejsze, jeżeli wykorzysta się analizę systemową i modelowanie.

W tym artykule “systemowo” ale o fotoradarach. Dyskusja rozgorzała w mediach i towarzyskich rozmowach na temat fotoradarów, o skoku na kasę, uciemiężeniu kierowców itp. Atakowane są fotoradary (pomysł zwiększenia ich liczby) nawet przez popularnych prezenterów TV w audycjach emitowanych w porach  dużej oglądalności.

Popatrzmy zimnym okiem na problem. Prosta analiza tego co ma wpływ na liczbę wypadków na drogach:

Krótki opis diagramu. Jest to diagram wzorowany na [[diagramie Ishikawy zwanego także diagramem rybich ości]]. Jest to graficzne zobrazowanie czynników wpływających na badane fakty (zjawisko).

Na liczbę wypadków mają wpływ bezpośredni: stan techniczny pojazdu, przestrzeganie reguł ruchu drogowego, prędkość, zdolność kierowcy do prowadzenia pojazdu.

Stan techniczny pojazdu, jako przyczyna, w zasadzie nie budzi wątpliwości, kiepskie hamulce mogą doprowadzić do wypadku i nikt z tym nie dyskutuje, podobnie brak oświetlenia.

Przestrzeganie reguł ruchu drogowego to jeżdżenie prawą stroną, zatrzymywanie się na czerwonym świetle czy włączanie kierunkowskazu 😉 oraz wszystkie inne zasady, dzięki którym zachowanie pojazdu na drodze jest przewidywalne i nie stwarza ryzyka.

Prędkość potraktowałem odrębnie bo statystyki także ją tak traktują. W odróżnieniu od “reguł” prędkość, wraz z jej wzrostem, silnie ogranicza możliwość reakcji kierowcy na sytuację na drodze a także szanse na przeżycie w przypadku kolizji. Prędkość nie jest w rozumieniu tej analizy, regułą ruchu, jest pewną cechą poruszającego się pojazdu. Prędkość jest “regulowana” kodeksem drogowym na równi z “regułami ruchu” dlatego, że jest także, podobnie jak reguły ruchu, czynnikiem wpływającym na bezpieczeństwo tego ruchu (a konkretnie skutki nieprzestrzegania reguł).

Zdolność kierowcy do prowadzenia pojazdu to najbardziej niemierzalny czynnik. Silnie zależy of predyspozycji kierowcy, jego doświadczenia, predyspozycji (w końcu nie każdy osiąga dobre wyniki w wyścigach), stanu psychicznego, fizycznego i wielu innych. Ten czynnik budzi wiele emocji w dyskusjach o bezpieczeństwie ruchu, szczególnie gdy mowa o prowadzeniu pojazdów pod wpływem alkoholu.

Problem polega na tym, że predyspozycje i zdolności u ludzi są tak różne, że próby ich zunifikowanego klasyfikowania są moim zdaniem skazane na porażkę. Jeżeli bez problemu można ocenić efekty cudzych zdolności, tak zupełnie bez sensu są próby oceny zdolności na bazie oceny “uzdolnionego”. W sporcie rankingi ustalane są na bazie dokonań zawodnika a nie poprzez mierzenie jego cech fizycznych. Najlepszy biegacz to ten, który najszybciej biega a nie ten, u którego stwierdzono najlepszy stosunek  długości nóg do wagi mięśni ud i łydek. Nawet kulturystów oceniają sędziowie a nie lekarze.

Czy chce wykazać, że należy usunąć z kodeksu zapis o dopuszczalnej zawartości alkoholu we krwi? Absolutnie nie! Ale graniczna wartość, moim zdaniem nie powinna być oceną “zdolności” (jej biurokratycznej utraty) do prowadzenia pojazdu, bo to można ocenić wyłącznie po efektach, a progiem, powyżej którego  “statystyczna większość kierowców” traci zdolność bezpiecznego prowadzenia pojazdu (mimo wszystko jednak uważam, że bezmyślnych ludzi jest wystarczająco wiele by jednak takie zakazy istniały).

Nie wiem czy mam rację, to dyskusja, ale jednak większość  cywilizowanych Państw ma te progi dwu, a nawet czterokrotnie wyższe (Polska 0,2, w Europie generalnie 0,4, Anglia 0,8). Na słuszność tego co piszę, zdaje się wskazywać statystyka: tylko 12% wypadków jest kwalifikowanych jako skutek spożycia alkoholu przez kierowcę. Tu jednak należy pamiętać, że dotyczy to przypadków, w których kierowca został uznany za winnego, za sam fakt przekroczenia dopuszczalnej prawem ilości alkoholu we krwi, a nie dlatego, że nie zastosował jakichś reguł ruchu drogowego. Kuriozalne, moim zdaniem jest to, że w kolizji na skrzyżowaniu  o ruchu kierowanym (np. sygnalizacją świetlną) za winnego Policja uznaje “pijanego” kierowcę, a nie tego który wjechał na nie na czerwonym świetle. To także powód, który każe mi uznać, że statystyki te (12% wypadków spowodowanych przez pijanych kierowców) są mocno zawyżone. Powód jest dość prosty. Policjant ma wybór: albo przeprowadzić “śledztwo” w miejscu wypadku albo kazać dmuchać w “balonik”.  To drugie nie wymaga żadnego wysiłku, więc jest natychmiast wybierane jako “metoda rozsądzenia”. Co ciekawe, pozostałe  przyczyny obniżenia zdolności prowadzenia pojazdu, takie jak np. zmęczenie, nie są karane, mimo, że przemęczony kierowca, jadący samochodem bez odpoczynku np. 12 godzin, jest niejednokrotnie dużo bardziej niebezpieczny niż ten  po dwóch piwach…

Tyle “analizy przyczynowo-skutkowej”. Zdaje sobie sprawę, że jest na swój sposób mało dokładna, ale celem moim jest logika wyciągania wniosków a nie to, czy jest to 12%, 6% czy może 14%. Na tle pozostałych wartości nie ma to praktycznie żadnego znaczenia.

A gdzie o fotoradarach? Tu :). Bezpieczeństwo  na drodze zależy od tego czy kierowcy przestrzegają reguł. Ich nieprzestrzeganie to łamanie prawa. Co do zasady, łamanie prawa musi być karane (z tym chyba nikt nie dyskutuje), taka jest natura Prawa. Brak karania prowadzi do demoralizacji i utraty zaufania dla Prawa. Aby kogokolwiek ukarać za łamanie prawa należy najpierw udowodnić fakt jego złamania: winę. Robią to głównie policjanci, jednak są reguły, których łamanie można stwierdzić mechanicznie” czyli “złapanie” kogoś na “gorącym uczynku”. Fotoradar, a w ogóle sfotografowanie kogoś “w trakcie łamania prawa” (także np. samochodu przejeżdżającego na czerwonym świetle) jest niczym innym jak bezspornym stwierdzaniem winy. Niczym się to nie różni od obserwacji dokonanej przez policjanta, no może poza tym, ze policjant mógł czegoś “‘nie zauważyć”.

O czym więc jest ta głośna medialna dyskusja z fotoradarem w roli głównej? Moim zdaniem o tym, że nagle  prawdopodobieństwo uniknięcia kary za łamanie prawa strasznie spadło, po drugie wyeliminowano możliwość korupcyjnego uniknięcia kary. Komu to przeszkadza? Tym, którzy łamią prawo!

Problem widzę gdzie indziej. Mamy może dobre prawo o ruchu drogowym ale fatalne jego stosowanie. Zaufanie do znaków drogowych maleje, bo stawiane są nie raz w sposób niezrozumiały nie tylko dla przeciętnego kierowcy. Po drugie zaś, nauczyliśmy się, że egzekwowanie prawa jest w Polsce na bardzo niskim poziomie i wielu ludzi niestety oswoiło się z bezkarnością.

Tak więc widzę ogromną potrzebę dyskusji o tym jakie i gdzie zakazy na drogach się stawia, a nie o tym czy podnoszenie skuteczności egzekwowania prawa z pomocą fotoradarów jest złe bo jest bardzo dobre, czytaj skuteczne.

Czy podnoszenie trudności uzyskania prawa jazdy, “mierzenie zdolności”, nie jest także bezsensowne? Oczekiwał bym  więc więcej kompetencji od ‘ustawodawcy”.

A od mediów i polityków atakujących fotoradary oczekiwał bym więcej przemyśleń i odpowiedzialności w krytykowaniu podnoszenia skuteczności egzekwowania prawa. Problemem jest jakość prawa a nie egzekwowanie prawa złego, bo to prowadzi do usankcjonowania tego, że ono jest złe. Widzę inne zagrożenie brnięcia w tłumaczenia, że skoro prawo jest złe to nie powinno być (z pomocą fotoradarów) restrykcyjnie egzekwowane: skoro nikt nie przestrzega prawa mimo tego, że ono istnieje, to znaczy. że można uznaniowo ukarać każdego kogo sobie “wybierzemy”, komu na rękę taka sytuacja?

Moim zdaniem, jako społeczeństwo, powinniśmy się  bronić nie przed fotoradarami, a przez psuciem prawa.