Definicja naiw­no­ści jest dość trud­na, jed­nak tu zasto­su­je­my nie tę brzmią­cą ?szcze­ry, łatwo­wier­ny i pro­sto­dusz­ny? (choć i ta nie jest tu pozba­wio­na sen­su) ale tę doty­czą­cą mode­lo­wa­nia: ?Naiwne mode­le są opar­te na zało­że­niu o wza­jem­nej nie­za­leż­no­ści ich obiek­tów. Często mode­le te nie mają żad­ne­go związ­ku z rze­czy­wi­sto­ścią i wła­śnie z tego powo­du nazy­wa­my je naiw­ny­mi.? Na koń­cu zosta­nie poka­za­na popraw­na, ?nie­na­iw­na? postać opi­su procesu.

Jeżeli jesteś ana­li­ty­kiem czy­taj dalej po kolei. Jeżeli jesteś mene­dże­rem i inte­re­su­je Cię ana­li­za jako pro­dukt za któ­ry pła­cisz, spo­koj­nie możesz przejść od razu do Podsumowania a dowiesz się jak nie pła­cić za buble czy­li ?naiw­ne mode­le pro­ce­sów i organizacji?.

Po kolei
Model, tak­że pro­ce­sów, zasad­ni­czo sta­no­wi spo­sób doku­men­to­wa­nia opi­sy­wa­ne­go (mode­lo­wa­ne­go) zja­wi­ska. Skoro tak to sta­no­wi on rodzaj języ­ka, ten zaś skła­da się ze słow­ni­ka i gra­ma­ty­ki. Słownik (seman­ty­ka języ­ka) to spe­cy­fi­ka­cja pojęć. Gramatyka (syn­tak­ty­ka języ­ka) to skoń­czo­na lista reguł opi­su­ją­cych dozwo­lo­ne kon­struk­cje budo­wa­ne z pomo­cą pojęć słownika.

Model poza opi­sem jest tak­że ?mode­lem? czy­li uprosz­czo­nym opi­sem zja­wi­ska mówią­cym, że ?tak wła­śnie jest?. Uproszczenie pole­ga na eli­mi­na­cji z opi­su (mode­lu) ele­men­tów nie­istot­nych w kon­tek­ście two­rze­nia i zasto­so­wa­nia tego mode­lu. Przykładem mode­lu może być repli­ka samo­cho­du w ska­li 1:100, któ­rej celem jest poka­za­nie jego wyglą­du i wte­dy nie ma ten model np. sil­ni­ka. Innym przy­kła­dem mode­lu tego same­go samo­cho­du może być pod­wo­zie z atra­pą nad­wo­zia, któ­re­go celem jest testo­wa­nie wła­ści­wo­ści pęd­nych uży­te­go sil­ni­ka, ten model będzie pozba­wio­ny nie­istot­nych tu szcze­gó­łów nad­wo­zia takich jak kolor czy kształt wnętrza.

Na czym pole­ga naiw­ność w mode­lo­wa­niu? Na zało­że­niu, że ele­men­ty słow­ni­ka są nie­za­leż­ne (brak gra­ma­ty­ki) oraz na tym, że uży­wa się ich wprost na zasa­dzie ?jest tak jak mówi źró­dło?. Innymi sło­wy model naiw­ny to model (dia­gram) powsta­ły meto­dą ?zapi­sa­nia sym­bo­la­mi nota­cji wszyst­kie­go tego co powie­dział inda­go­wa­ny?. Otrzymujemy w efek­cie dia­gram zawie­ra­ją­cy wie­le zbęd­nych szcze­gó­łów (brak celu i kon­tek­stu, brak meto­dy okre­śle­nia tego decy­zji co jest istot­ne a co nie) oraz nie mają­cy żad­nej prag­ma­ty­ki (jak gra­ma­ty­ka mode­lu odzwier­cie­dla biz­ne­so­we i orga­ni­za­cyj­ne znaczenia).

O czym tu mowa? Najprościej będzie to opi­sać z pomo­cą pro­ste­go przy­kła­du. Poprawny model pro­ce­su biz­ne­so­we­go wyma­ga zde­fi­nio­wa­nia na począt­ku słow­ni­ka, gra­ma­ty­ki i prag­ma­ty­ki oraz przede wszyst­kim celu powsta­nia mode­lu. Model sam z sie­bie w zasa­dzie do nicze­go nie słu­ży, two­rze­nie mode­li samo w sobie nie sta­no­wi (no rzad­ko) celu pra­cy (bo niby po co go two­rzyć?). Model z regu­ły słu­ży do prze­ka­za­nie pew­nej ści­śle okre­ślo­nej wie­dzy lub sta­no­wi hipo­te­zę, że odzwier­cie­dla on mode­lo­wa­ne zja­wi­sko i wte­dy jest (powi­nien być) testo­wa­ny. Przetestowany (pozy­tyw­nie) model mówi nam, że ?tak wła­śnie jest?.

Podstawą w mode­lo­wa­niu pro­ce­sów biz­ne­so­wych jest ich prag­ma­ty­ka czy­li okre­śle­nie co w kon­tek­ście orga­ni­za­cji ozna­cza­ją poję­cia słow­ni­ko­we i regu­ły gra­ma­tycz­ne (seman­ty­ka i syn­tak­ty­ka). Bardzo waż­ne jest by ele­men­ty słow­ni­ka (uży­te sym­bo­le) , tak­że w języ­ku (sys­te­mie komu­ni­ka­cji) adre­sa­ta mode­lu ozna­cza­ły to samo lub mia­ły co naj­mniej podob­ne zna­cze­nia (jest to tak zwa­na semio­ty­ka języ­ka gra­ficz­ne­go, znaków).

Np. pod­sta­wo­wym ele­men­tem gra­ma­ty­ki (syn­tak­ty­ki) wie­lu nota­cji jest uzna­nie, że związ­ki pomię­dzy sym­bo­la­mi np. pro­ce­sów, doku­men­tów, są ozna­cza­ne linia­mi i muszą wystą­pić (nie wol­no łączyć pro­ce­su z doku­men­tem ?na styk?), zaś następ­stwo ozna­cza się strzał­ka­mi na koń­cach linii w celu poka­za­nia kolej­no­ści przepływu.

Pragmatyka mode­lu
Dalej, jeże­li uzna­my, że pro­ces two­rzy war­tość a war­tość tę oce­nia­my poprzez porów­na­nie wyj­ścia pro­ce­su z jego wej­ściem, w kon­tek­ście orga­ni­za­cji zaś uzgad­nia­my, że pro­duk­ty pro­ce­sów i istot­ne fak­ty są doku­men­to­wa­ne to zna­czy, że gra­ma­ty­ka mode­lu dodat­ko­wo wyma­ga by każ­dy pro­ces był powią­za­ny z doku­men­tem itp.

Poprawny model
W kon­se­kwen­cji otrzy­ma­my słow­nik nota­cji zawie­ra­ją­cy takie poję­cia i sym­bo­le jak np.: pro­ces (np. pro­sto­kąt), doku­ment (np. pro­sto­kąt z zagię­tym rogiem), łącz­nik (linia ozna­cza­ją­ca powią­za­nie), kie­ru­nek (np. strzał­ka, linia ozna­cza­ją­ca następ­stwo). Gramatyka (syn­tak­ty­ka) nota­cji: połą­cze­nia pomię­dzy sym­bo­la­mi wol­no reali­zo­wać za pomo­cą linii lub strza­łek, sym­bo­le pro­ce­su i doku­men­tu nie mogą sty­kać się bez­po­śred­nio. Pragmatyka mode­lu: sko­ro mode­lu­je­my pro­ce­sy biz­ne­so­we meto­dą zorien­to­wa­ną na pro­duk­ty biz­ne­so­we, każ­da strzał­ka łączą­ca dwa pro­ce­sy musi być powią­za­nia z doku­men­tem będą­cym pro­duk­tem pro­ce­su poprze­dza­ją­ce­go i wej­ściem pro­ce­su nastę­pu­ją­ce­go. Z uwa­gi na to, że dia­gram opi­su­je prze­pływ pra­cy każ­dy pro­ces musi mieć co naj­mniej jed­ną strzał­kę wcho­dzą­cą i jed­na wychodzącą.

Podsumowanie
Każdy model pro­ce­sów nie speł­nia­ją­cy powyż­szych zasad moż­na nazwać wła­śnie naiw­nym mode­lem czy­li takim, w któ­rym dowol­ne sym­bo­le, bez zde­fi­nio­wa­nych zasad zosta­ły połą­czo­ne ze sobą tak jak usły­sza­no np. w roz­mo­wie z pra­cow­ni­kiem ana­li­zo­wa­nej orga­ni­za­cji. Modele takie są bar­dzo czę­sto narzę­dziem do pla­no­wa­nia zmian orga­ni­za­cyj­nych, spe­cy­fi­ko­wa­nia wyma­gań na sys­te­my IT, spe­cy­fi­ko­wa­nia cen­trów kosz­tów w meto­dach ABC zarzą­dza­nia kosz­ta­mi, w wie­lu innych sytu­acjach. Użycie w któ­rej­kol­wiek z tych potrzeb złe­go, naiw­ne­go mode­lu ska­zu­je cały pro­jekt na niepowodzenie.

Tak więc model pro­ce­sów bez zde­fi­nio­wa­nej i rygo­ry­stycz­nie prze­strze­ga­nej seman­ty­ki (słow­ni­ka sym­bo­li), syn­tak­ty­ki (zasad dopusz­czal­nych rela­cji pomię­dzy tymi sym­bo­la­mi), prag­ma­ty­ki (co mode­lu­je­my i jak) nale­ży odrzucić!

A gdzie semio­ty­ka? Patrząc na model (dia­gram) zasta­nów się czy rozu­miesz (bez spe­cja­li­stycz­ne­go szko­le­nia) uży­te sym­bo­le bez zaglą­da­nia w ich słow­nik. Im bar­dziej uży­te sym­bo­le są dla Ciebie nie­zro­zu­mia­łe tym gor­szy to model bo ktoś nie zadbał o jego semio­ty­kę, czy­li o to by był dla Ciebie (Ty, a nie jego autor, jesteś adre­sa­tem mode­lu!) zro­zu­mia­ły a przy­naj­mniej sto­sun­ko­wo łatwy w percepcji.

Modelowanie to sztu­ka a nie nauka ści­sła (D.Faulkner, Strategie Konkurencji). Nie jest to miej­sce na kurs mode­lo­wa­nia, chcia­łem jed­nak prze­strzec przed uży­wa­niem obraz­ków nie będą­cych mode­la­mi. Czym się więc róż­ni dia­gram od mode­lu pro­ce­sów? Każdy model jest dia­gra­mem ale nie każ­dy dia­gram jest modelem.

Polecam poprzed­ni arty­kuł z tego cyklu o modelowaniu.

Moim stu­den­tom i kur­san­tom powta­rzam: dobry model jest jak wiersz, trze­ba być poetą by go napi­sać ale do prze­czy­ta­nia powin­na wystar­czyć zna­jo­mość alfabetu.