Ty razem pew­na cie­ka­wost­ka, poka­zu­ją­ca jak waż­ne są ści­słe dzie­dzi­no­we, logicz­ne ana­li­zy poję­cio­we oraz jak waż­ne jest by nor­my (regu­ły biz­ne­so­we) budo­wać w spo­sób zgod­ny z regu­ła­mi logi­ki i w opar­ciu o popraw­nie zde­fi­nio­wa­ne poję­cia. Tą cie­ka­wost­ką jest nie­daw­ne orze­cze­nie Trybunału Konstytucyjnego:

W wyro­ku z 13 grud­nia Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 1a ust. 1 pkt 2 usta­wy z 12 stycz­nia 1991 r. o podat­kach i opła­tach lokal­nych w zakre­sie, w jakim umoż­li­wia uzna­nie za budow­lę obiek­tu budow­la­ne­go, któ­ry speł­nia kry­te­ria bycia budyn­kiem, prze­wi­dzia­ne w art. 1a ust. 1 pkt 1 powo­ła­nej usta­wy, jest nie­zgod­ny z zasa­dą szcze­gól­nej okre­ślo­no­ści regu­la­cji dani­no­wych, wywo­dzo­ną z art. 84 w związ­ku z art. 217, w związ­ku z art. 64 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.¹

Zamieszanie było spo­wo­do­wa­ne poję­cia­mi uży­ty­mi w Ustawach. Najpierw przy­ta­czam spor­ne poję­cia w brzmie­niu z ustaw:

Art. art. 1a wspo­mnia­nej usta­wy brzmi²:

Art. 1a. 1. Użyte w usta­wie okre­śle­nia oznaczają:
1) budy­nek ? obiekt budow­la­ny w rozu­mie­niu prze­pi­sów pra­wa budow­la­ne­go, któ­ry jest trwa­le zwią­za­ny z grun­tem, wydzie­lo­ny z prze­strze­ni za pomo­cą prze­gród budow­la­nych oraz posia­da fun­da­men­ty i dach;

2) budow­la ? obiekt budow­la­ny w rozu­mie­niu prze­pi­sów pra­wa budow­la­ne­go nie­bę­dą­cy budyn­kiem lub obiek­tem małej archi­tek­tu­ry, a tak­że urzą­dze­nie budow­la­ne w rozu­mie­niu prze­pi­sów pra­wa budow­la­ne­go zwią­za­ne z obiek­tem budow­la­nym, któ­re zapew­nia moż­li­wość użyt­ko­wa­nia obiek­tu zgod­nie z jego prze­zna­cze­niem;

Prawo budow­la­ne:

Art. 3. Ilekroć w usta­wie jest mowa o:
1) obiek­cie budow­la­nym ? nale­ży przez to rozu­mieć budy­nek, budow­lę bądź obiekt małej archi­tek­tu­ry, wraz z insta­la­cja­mi zapew­nia­ją­cy­mi moż­li­wość użyt­ko­wa­nia obiek­tu zgod­nie z jego prze­zna­cze­niem, wznie­sio­ny z uży­ciem wyro­bów budowlanych;
2) budyn­ku ? nale­ży przez to rozu­mieć taki obiekt budow­la­ny, któ­ry jest trwa­le zwią­za­ny z grun­tem, wydzie­lo­ny z prze­strze­ni za pomo­cą prze­gród budow­la­nych oraz posia­da fun­da­men­ty i dach;
2a) budyn­ku miesz­kal­nym jed­no­ro­dzin­nym ? nale­ży przez to rozu­mieć budy­nek wol­no sto­ją­cy albo budy­nek w zabu­do­wie bliź­nia­czej, sze­re­go­wej lub gru­po­wej, słu­żą­cy zaspo­ka­ja­niu potrzeb miesz­ka­nio­wych, sta­no­wią­cy kon­struk­cyj­nie samo­dziel­ną całość, w któ­rym dopusz­cza się wydzie­le­nie nie wię­cej niż dwóch loka­li miesz­kal­nych albo jed­ne­go loka­lu miesz­kal­ne­go i loka­lu użyt­ko­we­go o powierzch­ni cał­ko­wi­tej nie­prze­kra­cza­ją­cej 30% powierzch­ni cał­ko­wi­tej budynku;
3) budow­li ? nale­ży przez to rozu­mieć każ­dy obiekt budow­la­ny nie­bę­dą­cy budyn­kiem lub obiek­tem małej archi­tek­tu­ry, jak: obiek­ty linio­we, lot­ni­ska, mosty, wia­duk­ty, esta­ka­dy, tune­le, prze­pu­sty, sie­ci tech­nicz­ne, wol­no sto­ją­ce masz­ty ante­no­we, wol­no sto­ją­ce trwa­le zwią­za­ne z grun­tem tabli­ce rekla­mo­we i urzą­dze­nia rekla­mo­we, budow­le ziem­ne, obron­ne (for­ty­fi­ka­cje), ochron­ne, hydro­tech­nicz­ne, zbior­ni­ki, wol­no sto­ją­ce insta­la­cje prze­my­sło­we lub urzą­dze­nia tech­nicz­ne, oczysz­czal­nie ście­ków, skła­do­wi­ska odpa­dów, sta­cje uzdat­nia­nia wody, kon­struk­cje opo­ro­we, nad­ziem­ne i pod­ziem­ne przej­ścia dla pie­szych, sie­ci uzbro­je­nia tere­nu, budow­le spor­to­we, cmen­ta­rze, pomni­ki, a tak­że czę­ści budow­la­ne urzą­dzeń tech­nicz­nych (kotłów, pie­ców prze­my­sło­wych, elek­trow­ni jądro­wych i innych urzą­dzeń) oraz fun­da­men­ty pod maszy­ny i urzą­dze­nia, jako odręb­ne pod wzglę­dem tech­nicz­nym czę­ści przed­mio­tów skła­da­ją­cych się na całość użytkową;
3a) obiek­cie linio­wym ? nale­ży przez to rozu­mieć obiekt budow­la­ny, któ­re­go cha­rak­te­ry­stycz­nym para­me­trem jest dłu­gość, w szcze­gól­no­ści dro­ga wraz ze zjaz­da­mi, linia kole­jo­wa, wodo­ciąg, kanał, gazo­ciąg, cie­pło­ciąg, ruro­ciąg, linia i trak­cja elek­tro­ener­ge­tycz­na, linia kablo­wa nad­ziem­na i, umiesz­czo­na bez­po­śred­nio w zie­mi, pod­ziem­na, wał prze­ciw­po­wo­dzio­wy oraz kana­li­za­cja kablo­wa, przy czym kable w niej zain­sta­lo­wa­ne nie sta­no­wią obiek­tu budow­la­ne­go lub jego czę­ści ani urzą­dze­nia budowlanego;
4) obiek­cie małej archi­tek­tu­ry ? nale­ży przez to rozu­mieć nie­wiel­kie obiek­ty, a w szczególności:
a) kul­tu reli­gij­ne­go, jak: kaplicz­ki, krzy­że przy­droż­ne, figury,
b) posą­gi, wodo­try­ski i inne obiek­ty archi­tek­tu­ry ogrodowej,
c) użyt­ko­we słu­żą­ce rekre­acji codzien­nej i utrzy­ma­niu porząd­ku, jak: pia­skow­ni­ce, huś­taw­ki, dra­bin­ki, śmietniki;
5) tym­cza­so­wym obiek­cie budow­la­nym ? nale­ży przez to rozu­mieć obiekt budow­la­ny prze­zna­czo­ny do cza­so­we­go użyt­ko­wa­nia w okre­sie krót­szym od jego trwa­ło­ści tech­nicz­nej, prze­wi­dzia­ny do prze­nie­sie­nia w inne miej­sce lub roz­biór­ki, a tak­że obiekt budow­la­ny nie­po­łą­czo­ny trwa­le z grun­tem, jak: strzel­ni­ce, kio­ski ulicz­ne, pawi­lo­ny sprze­da­ży ulicz­nej i wysta­wo­we, prze­kry­cia namio­to­we i powło­ki pneu­ma­tycz­ne, urzą­dze­nia roz­ryw­ko­we, bara­ko­wo­zy, obiek­ty kon­te­ne­ro­we;³

Po tej lek­tu­rze zapo­znaj­my się z opi­sem orzeczenia:

Trybunał Konstytucyjny stwier­dził, że za akcep­ta­cją kwe­stio­no­wa­ne­go zapa­try­wa­nia mia­ły prze­ma­wiać dwa nie­zbyt kla­row­ne argu­men­ty ? języ­ko­wy i celo­wo­ścio­wy. Ich kry­tycz­na ana­li­za dopro­wa­dzi­ła do wnio­sku, iż są one nie­uza­sad­nio­ne. Argument języ­ko­wy opie­rał się na przy­ję­ciu, że sko­ro usta­wo­daw­ca nie zastrzegł w defi­ni­cji poję­cia budyn­ku warun­ku, iż nie może on być budow­lą, czy­niąc jedy­nie zastrze­że­nie w defi­ni­cji poję­cia budow­li, iż nie może być ona budyn­kiem, to nie jest wyklu­czo­ne, by pew­ne budyn­ki uznać za budow­le, z czym osta­tecz­nie nie spo­sób się zgo­dzić ze wzglę­du na twier­dze­nia samej logi­ki ? rela­cja wyklu­cza­nia się zbio­rów jest bowiem syme­trycz­na. Argument celo­wo­ścio­wy, powią­za­ny wprost z argu­men­tem języ­ko­wym, opie­rał się z kolei na kon­sta­ta­cji, że sko­ro nie­któ­re budyn­ki moż­na uznać za budow­le, to doko­nu­jąc takiej rekwa­li­fi­ka­cji nale­ży odwo­łać się do ? nie­prze­wi­dzia­nej przez usta­wo­daw­cę ? prze­słan­ki funk­cji dane­go obiek­tu, bio­rąc pod uwa­gę, przy­kła­do­wo, jego prze­zna­cze­nie, wypo­sa­że­nie oraz spo­sób i moż­li­wość wyko­rzy­sta­nia. Uwzględnienie tej prze­słan­ki pro­wa­dzi­ło­by jed­nak do roz­sze­rza­ją­cej wykład­ni defi­ni­cji budow­li, powo­du­jąc zara­zem zwę­ża­ją­cą wykład­nię defi­ni­cji budyn­ku. W kon­se­kwen­cji, taki zabieg sta­no­wił­by nie­ak­cep­to­wal­ną na grun­cie pol­skiej kul­tu­ry praw­nej inge­ren­cję w treść defi­ni­cji legal­nej, a co wię­cej skut­ko­wał­by funk­cjo­nal­ną rein­ter­pre­ta­cją regu­la­cji podat­ko­wej na nie­ko­rzyść podat­ni­ka. ⁴

Po powyż­szym wywo­dzie ​„słow­nym” (patrz wytłusz­cze­nia) popa­trz­my na poniż­szy diagram.

Jest to model poję­cio­wy zbu­do­wa­ny na grun­cie semio­ty­ki (trój­kąt semio­tycz­ny), sto­so­wa­nej w sys­te­mo­wej meto­dzie budo­wa­nia reguł biz­ne­so­wych, w któ­rej poję­cia (ter­mi­ny) sto­so­wa­ne do budo­wy norm (reguł), muszą mieść ści­słe defi­ni­cje. Definicje pojęć muszą speł­niać logicz­ne zasa­dy, w szcze­gól­no­ści regu­łę wyłą­czo­ne­go środ­ka (brzmią­cą ​„jeże­li coś jest czymś to nie jest niczym innym”). Poniżej tak­so­no­mia poję­cia obiekt budow­la­ny zbu­do­wa­na na bazie tre­ści przy­ta­cza­nych ustaw ustawy:

Pojęcie obiekt budow­la­ny ma dwa typy kate­go­rii: (1) wg. trwa­ło­ści: tym­cza­so­wy i trwa­ły obiekt budow­la­ny, (2) wg. rodza­ju: budy­nek, budow­la, obiekt małej archi­tek­tu­ry. Z zasa­dy logi­ki two­rze­nia prze­strze­ni poję­cio­wych wywo­dzi­my, że każ­dy obiekt budow­la­ny moż­na zakwa­li­fi­ko­wać wyłącz­nie do jed­nej z kate­go­rii w ramach typu. Innymi jeże­li coś jest budyn­kiem, to nie jest niczym innym, jeże­li coś jest budow­lą, to nie jest niczym innym, więc budyn­kiem też nie jest.

Powyższy model tre­ści usta­wy (w obsza­rze defi­ni­cji pojęć) wska­zuj na pew­ną w niej wadę: otóż co do zasa­dy jeże­li poję­cie ma typy to muszą musi być co naj­mniej dwa. Jeżeli poję­cie ma jeden dodat­ko­wy typ, z zasa­dy oba są syno­ni­ma­mi. Zakładam (muszę tak zało­żyć, jeże­li wie­rzę w popraw­ność tych defi­ni­cji, a chce wie­rzyć), że inten­cją pra­wo­daw­cy jest wła­śnie wska­za­nie kate­go­rii. Tak więc nale­ży wywieść, że budyn­ki dzie­li­my na budyn­ki miesz­kal­ne jed­no­ro­dzin­ne oraz budyn­ki miesz­kal­ne nie będą­ce budyn­ka­mi jed­no­ro­dzin­ny­mi (co moż­na spo­tkać w posta­ci poję­cia budow­nic­twa wie­lo­ro­dzin­ne­go). Analogicznie budow­le mogą być obiek­ta­mi linio­wy­mi oraz inny­mi obiek­ta­mi. Jeżeli usta­wo­daw­ca defi­niu­je tym­cza­so­wy obiekt budow­la­ny, ozna­cza to że ist­nie­ją ​„nie­tym­cza­so­we” czy­li trwa­łe obiek­ty budow­la­ne. To jed­nak mate­riał na inny spór…

Dziwi mnie, że trze­ba było aż TK by to roz­strzy­gnąć, jed­nak z dru­giej stro­ny nie­ste­ty spo­ty­kam nie raz u praw­ni­ków, zarów­no repre­zen­tu­ją­cych urzę­dy, jaki i repre­zen­tu­ją­cych podat­ni­ków i przed­się­bior­ców, owe ​„celo­wo­ścio­we” (nie­ste­ty pozba­wio­ne logi­ki) wywo­dy, któ­re w moich oczach, moż­na zali­czyć do ery­stycz­nych zabie­gów praw­ni­ków obu stron tego typu sporów.

Jako uzu­peł­nie­nie przy­to­czę frag­ment swo­je­go tek­stu sprzed dwóch lat:

To dla­te­go regu­ły biz­ne­so­we są ?regu­ła­mi postę­po­wa­nia? a nie ?regu­ła­mi podej­mo­wa­nia decy­zji?. Decyzja to kon­kret­ne posta­no­wie­nie, zacho­wa­nie się w kon­kret­nej sytu­acji i kon­kret­nych warun­kach. Podejmowanie decy­zji może być opi­sa­ne pro­ce­du­rą, sekwen­cją kro­ków, moż­na je zapi­sać w posta­ci tabli­cy decyzyjnej.Bardzo waż­ne jest poję­cie ?ter­min?, jest to defi­ni­cja pozwa­la­ją­ca na zakla­sy­fi­ko­wa­nie cze­goś jako tego co okre­ślo­no nazwą ?ter­min? (ter­min czy­li poję­cie w słow­ni­ku ter­mi­nów, pojęć). Słownik pojęć to lista ter­mi­nów będą­cych kla­sy­fi­ka­to­ra­mi. Np. ter­min pismo musi mieć defi­ni­cję pozwa­la­ją­ca odróż­niać pisma od ?nie­pism? a spam od ?nie­spa­mu?. ⁵

Tak więc usta­wo­daw­ca, uży­wa­ją pojęć zde­fi­nio­wa­nych, two­rzy nor­my postę­po­wa­nia, nie ma tu miej­sca na podej­mo­wa­nie decy­zji (np. o kwa­li­fi­ka­cji budow­li), takie decy­zje zapa­da­ją w momen­cie two­rze­nia defi­ni­cji pojęć uży­tych w nor­mie (two­rze­nia samej nor­my). Tak zwa­ne ​„celo­wo­ścio­we inter­pre­ta­cje” to pró­by inge­ro­wa­nia w decy­zje pra­wo­daw­cy, któ­ry – umiesz­cza­jąc w nor­mie defi­ni­cje uży­tych w niej pojęć – pod­jął już wyma­ga­ne decyzje.

Dla porząd­ku przy­wo­ły­wa­ne wyżej zapi­sy Konstytucji:

Art. 64. 1. Każdy ma pra­wo do wła­sno­ści, innych praw mająt­ko­wych oraz pra­wo dziedziczenia.
2. Własność, inne pra­wa mająt­ko­we oraz pra­wo dzie­dzi­cze­nia pod­le­ga­ją rów­nej dla wszyst­kich ochro­nie prawnej.
3. Własność może być ogra­ni­czo­na tyl­ko w dro­dze usta­wy i tyl­ko w zakre­sie, w jakim nie naru­sza ona isto­ty pra­wa własności.
Art. 84. Każdy jest obo­wią­za­ny do pono­sze­nia cię­ża­rów i świad­czeń publicz­nych, w tym podat­ków, okre­ślo­nych w ustawie.
Art. 217. Nakładanie podat­ków, innych danin publicz­nych, okre­śla­nie pod­mio­tów, przed­mio­tów opo­dat­ko­wa­nia i sta­wek podat­ko­wych, a tak­że zasad przy­zna­wa­nia ulg i umo­rzeń oraz kate­go­rii pod­mio­tów zwol­nio­nych od podat­ków nastę­pu­je w dro­dze ustawy.