Wprowadzenie

Zarówno w pro­jek­tach jak i w dys­ku­sjach np. na kon­fe­ren­cjach czy na LinkedIn, poja­wia się sta­le pew­ne nie­po­ro­zu­mie­nie: ​„pro­jek­to­wa­nie to water­fall”. Myśli tak każ­dy, kto wyobra­ża sobie, że pro­jekt cze­goś to jakaś masa wszyst­kich moż­li­wych deta­li. Jednocześnie nie ja jeden widu­ję ​„Dokumenty ana­li­zy biz­ne­so­wej” albo ​„Dokumenty wyma­gań” zawie­ra­ją­ce set­ki pozy­cji o tre­ści ​„sys­tem powi­nien…”, nie raz wyko­na­ne przez kry­ty­ków ​„water fall”, któ­rzy repre­zen­tu­jąc deve­lo­pe­ra dekla­ru­ją­ce­go meto­dy ​„agi­le”, ​„zabez­pie­cza­ją się” przez odpo­wie­dzial­no­ścią za zakres projektu. 

Pierwsza waż­na uwa­ga: pro­jekt sys­te­mu to nie jest ani zestaw dzie­siąt­ków ​„user sto­ry” ani deta­licz­na doku­men­ta­cja powy­ko­naw­cza! I o tym dzi­siaj będzie: abs­tra­ho­wa­nie od deta­li i jed­nak nadal zarzą­dza­nie logi­ką całości.

Poniżej wyma­ga­nie napi­sa­ne przez dział IT jed­ne­go z moich klientów:

Inna oso­ba z tego same­go dzia­łu dodała:

Świadomie poda­je źró­dło: dział IT tej instytucji.

Opublikowałem tyl­ko powyż­sze, bo resz­ta po ano­ni­mi­za­cji i tak była by pustą kart­ką (nie­ste­ty ten OPZ uka­że się dopie­ro za jakiś czas, a do tego momen­tu jest pouf­ny), ale mam nadzie­ję, że wyobra­że­nie sobie resz­ty jest dość pro­ste. I co z tym? Nic! Otóż nie jest pro­ble­mem taka for­ma wyra­że­nia wyma­gań przez Zamawiającego, bo on (biz­nes i nie tyl­ko jak widać) ina­czej nie potra­fi i nie jest to jego rola. Problemem jest uzna­nie tego za ​„wyma­ga­nia wobec opro­gra­mo­wa­nia”. Powyższe jest raczej dopie­ro mate­ria­łem do ana­li­zy i projektowania. 

Wyobraźmy sobie teraz hipo­te­tycz­ny doku­ment wyni­ko­wy, czy­li kil­ku­na­stu (a może nawet kil­ku­dzie­się­ciu) nie­tech­nicz­nych pra­cow­ni­ków tej insty­tu­cji (księ­go­wość, admi­ni­stra­cja, itp.) z pomo­cą ​„ana­li­ty­ka wyma­gań”, zebra­ło wyma­ga­nia, i pra­cu­jąc z edy­to­rem tek­stu w try­bie reje­stra­cji zmian, warsz­ta­to­wo, po iluś tam tygo­dniach ​„wypra­co­wa­ło” osta­tecz­ną wer­sję ​„wyma­gań” a potem nawet dzie­siąt­ki ​„user sto­ry”. Ile stron będzie mia­ła taka Analiza Biznesowa Wymagań i co w niej będzie? 

Przykłady łatwo zna­leźć w Internecie:

przy­kład 1 (źr. :

Powyższe opra­co­wa­nie kosz­to­wa­ło 90 tys. zł. 

przy­kład 2 (źr. https://​plat​for​ma​za​ku​po​wa​.pl/​t​r​a​n​s​a​k​c​j​a​/​3​6​1​167):

Rozwiązanie

Od cza­su do cza­su przy­wo­łu­je tu na blo­gu podej­ście zwa­ne ​„Model jako wyma­ga­nie” (popu­lar­ne skró­ty to: MDD – Model Driven Development, MBSE – Model Based System Engineering, MDSE – Model Driven System Engineering, o MBSE już pisa­łem ).

Kluczem są mode­le struk­tur tre­ści (doku­men­tów i ekra­nów GUI) . Powyższe ​„życze­nia” jako spi­sa­ne wyma­ga­nia to (w peł­nej wer­sji) ogrom­na lista życzeń, nie pod­da­ją­ca się żad­nej kon­tro­li spój­no­ści i kom­plet­no­ści. Proszę podej­rzeć wska­za­ne wyżej przy­kła­dy, doku­men­ty na ponad 200 stron nie pod­da­ją­ce się żad­nej kon­tro­li… (pomi­jam, że wadli­we for­mal­nie, jeśli cho­dzi o uży­cie deka­ro­wa­nej notacji). 

Poniżej zamien­nik wyłącz­nie powyż­sze­go o poczcie elek­tro­nicz­nej, wyra­żo­ny mode­lem struk­tu­ry tre­ści. Jaką ma to zale­tę? Tę, że mamy zamknię­tą struk­tu­rę tre­ści i może­my ją mapo­wać na inne doku­men­ty (ich sza­blo­ny w pro­jek­cie) w celi wery­fi­ka­cji logi­ki spójności. 

Zakresy danych nie reali­zu­ją­ce logi­ki biz­ne­so­wej (i mało ryzy­kow­ne jeśli cho­dzi o pra­co­chłon­ność) moż­na mar­ko­wać z dokład­no­ścią do roli dane­go zesta­wu danych (poni­żej obsza­ry ozna­czo­ne linia prze­ry­wa­ną). Zgodnie z defi­ni­cją, sys­te­my infor­ma­cyj­ne prze­twa­rza­ją dane, więc dowol­ny sys­tem infor­ma­cyj­ny jest spro­wa­dzal­ny do skoń­czo­nej licz­by infor­ma­cji wyra­ża­nej jako doku­ment gru­pu­ją­cy okre­ślo­ne dane i reguł ich prze­twa­rza­nia . Rzecz w tym, że nie jest to ​„baza danych i rela­cyj­ny model” (nie­ste­ty mono­lit moż­li­wy do wypra­co­wa­nia meto­dą water­fall), a odręb­ne doku­men­ty i ich struk­tu­ry (oraz słow­ni­ki zna­czeń uży­tych nazw). Każdy z nich może być pod­sta­wą opra­co­wa­nia odręb­ne­go, moż­li­we­go do samo­dziel­ne­go wyko­na­nia, modułu. 

Warto wie­dzieć, że:

Model rela­cyj­ny danych: zapi­sy­wa­nie ich w posta­ci współ­dzie­lo­nych znor­ma­li­zo­wa­nych struk­tur poję­cio­wych, pozba­wio­nych redun­dan­cji, jest pozba­wio­ny kon­tek­stu , nie spraw­dza się w sys­te­mach zarzą­dza­ją­cych doku­men­ta­mi. Dokument, tak­że w sen­sie praw­nym, nie może być gene­ro­wa­ną dyna­micz­nie (zapy­ta­nia SQL do bazy rela­cyj­nej) struk­tu­rą, bo jest wte­dy wir­tu­al­nym bytem, a taki nie sta­no­wi doku­men­tu w pra­wie (Kodeks Cywilny), nie da się tak­że zarzą­dzać jego cyklem życia. Dlatego doku­men­ty są coraz czę­ściej wyra­ża­ne jako struk­tu­ry XML/XSD i uzu­peł­nia­ne posta­cią ??do czy­ta­nia i dru­ku? w for­ma­cie pdf (real­nie sa to pli­ki pdf z załą­czo­ny­mi wer­sja­mi XML. (źr. Informacje dla korzy­sta­ją­cych z moich opra­co­wań – Jarosław Żeliński IT-Consulting – Systemy Informacyjne)

Poniżej pro­sty model ​„listy ode­bra­nych maili”:

Wymagania doty­czą­ce pra­cy z pocz­ta elek­tro­nicz­ną obra­zu­je ten oto – wery­fi­ko­wal­ny – model struk­tu­ry tre­ści otrzy­ma­nej mailem:

Aby poka­zać ​„jak to dzia­ła” pisze­my sce­na­riusz (spe­cy­fi­ka­cja przy­pad­ku uży­cia) sta­no­wią­cy kon­tekst uży­cia tego doku­men­tu (for­mu­la­rza). Służy on tak­że jako test pro­jek­to­wa­nej logi­ki, a póź­niej jako test odbior­czy goto­we­go produktu: 

W tym momen­cie będę koń­czył, bo kon­ty­nu­ację czy­tel­nik znaj­dzie w jed­nym z wcze­śniej­szych arty­ku­łów, frag­ment poniżej: 

Pełna doku­men­ta­cja powin­na zawie­rać w załą­cze­niu deta­licz­ne struk­tu­ry tych for­mu­la­rzy (dia­gra­my przed­sta­wia­ją­ce struk­tu­ry XML, lub sko­men­to­wa­ne mock-up?y doku­men­tów). Taka spe­cy­fi­ka­cja zawie­ra wszyst­kie infor­ma­cje pozwa­la­ją­ce deve­lo­pe­ro­wi stwo­rzyć opro­gra­mo­wa­nie słu­żą­ce do zbie­ra­nia i zarzą­dza­nia infor­ma­cją. Jako model wyma­gań na sys­te­my typu EOD jest wystar­cza­ją­ca. Gdyby było praw­dą, że wyma­ga­my od opro­gra­mo­wa­nia tak­że, by zawar­tość wybra­nych pól tych for­mu­la­rzy była wyli­cza­na lub wery­fi­ko­wa­na, musi­my dodat­ko­wo udo­ku­men­to­wać zależ­no­ści mię­dzy tymi pola­mi. Model taki czę­sto war­to uzu­peł­nić wyma­ga­ną archi­tek­tu­rą opro­gra­mo­wa­nia, bo od niej zale­żą cechy jako­ścio­we apli­ka­cji, tak zwa­ne poza­funk­cjo­nal­ne. Będzie to wła­śnie model dzie­dzi­ny sys­te­mu, opi­sy­wa­ny na moim blo­gu wie­lo­krot­nie. (źr. Modele infor­ma­cyj­ne – Jarosław Żeliński IT-Consulting – Systemy Informacyjne).

Źródła