Wprowadzenie

Notacja EPC (Event-dri­ven Process Chain) zosta­ła opra­co­wa­na w 1992 roku w ramach pro­jek­tu badaw­czo-roz­wo­jo­we­go z udzia­łem SAP AG na University of Saarland w Niemczech, a jej twór­cą jest dr August-Wilhelm Scheer. Stanowi ona klu­czo­wy ele­ment kon­cep­cji mode­lo­wa­nia SAP R/3 w zakre­sie inży­nie­rii biz­ne­so­wej i dosto­so­wa­nia tego sys­te­mu do potrzeb klien­ta, zosta­ła włą­czo­na tak­że do sys­te­mu NetWeaver fir­my SAP. 

Ostatni duży pro­jekt z jej uży­ciem reali­zo­wa­łem w 2008 roku dla pol­skie­go oddzia­łu nie­miec­kie­go ban­ku WestLB Bank Polska SA. Później już jedy­nie oka­zjo­nal­ne wspar­cie mery­to­rycz­ne i audy­ty, nadal się zdarzają. 

EPC to nota­cja mode­lo­wa­nia wspie­ra­na przez narzę­dzie ARIS Process Platform, któ­re zapew­nia zin­te­gro­wa­ny zestaw narzę­dzi do pro­jek­to­wa­nia, wdra­ża­nia i kon­tro­lo­wa­nia pro­ce­sów biz­ne­so­wych. EPC opie­ra się na kon­cep­cjach sie­ci sto­cha­stycz­nych i sie­ci Petriego, jed­nak sto­so­wa­nie nota­cji EPC nie wyma­ga zbyt­nie­go for­ma­li­zmu, nota­cja ta nie roz­róż­nia np. poję­cia pro­duk­tu aktyw­no­ści i ele­men­tu ste­ro­wa­nia prze­pły­wem pro­ce­su, ponie­waż wystę­pu­ją one jako skon­so­li­do­wa­ne Zdarzenie. .

Moim zda­niem jest to nie­ste­ty powód, dla któ­re­go nota­cja ta nie pozwa­la na poka­za­nie np. tego, że pro­duk­tem danej pra­cy (aktyw­ność) jest fak­tu­ra a ele­men­tem ste­ru­ją­cym pro­ce­sem jest jej war­tość brut­to. Wady tej nie ma opra­co­wa­na póź­niej, otwar­ta nota­cja BPMN, gdzie ope­ru­je­my i poję­ciem obiek­tu danych i poję­ciem zda­rze­nia, fak­tu, lub warunku.

Notacja EPC nie nakła­da tak­że sztyw­nych ogra­ni­czeń syn­tak­tycz­nych, poza gene­ral­ną zasa­dą, że na linii ste­ro­wa­nia pro­ce­sem funk­cje muszą wystę­po­wać naprze­mien­nie ze zda­rze­nia­mi. W efek­cie wali­da­cja dia­gra­mów zawie­ra­ją­cych takie dodat­ko­we ele­men­ty jak: role, komór­ki orga­ni­za­cyj­ne, sys­te­my i infor­ma­cje, jest czę­sto uznaniowa.

Notacja EPC jest nadal spo­ty­ka­na w pro­jek­tach, w któ­rych sto­so­wa­ne są sys­tem SAP ERP i narzę­dzie ARIS Toolset (ofe­ru­je ono obec­nie tak­że moż­li­wość korzy­sta­nia z innych nota­cji, mie­dzy inny­mi BPMN i UML). Notację EPC moż­na też nadal spo­tkać na nie­któ­rych uczel­niach, opro­gra­mo­wa­nie ARIS jest nadal dostęp­ne na ryn­ku. Notacja EPC to war­tość inte­lek­tu­al­na nadal chro­nio­na jako wła­sność fir­my IDS Scheer.

Semantyka i syntaktyka eEPC

Legenda sym­bo­li nota­cji EPC (eEPC)

Notacja EPC pier­wot­nie zawie­ra­ła tyl­ko ele­men­ty prze­pły­wu (bram­ki logicz­ne, funk­cje i zda­rze­nia) oraz sztyw­ną syn­tak­ty­kę (obli­ga­to­ryj­ną prze­mien­ność funk­cji i zda­rzeń na linii prze­pły­wu ste­ro­wa­nia i zda­rze­nie jako począ­tek i koniec pro­ce­su). Szybko zosta­ła wzbo­ga­co­na o sym­bo­le pozwa­la­ją­ce na mode­lo­wa­nie ele­men­tów orga­ni­za­cji (sys­te­my, infor­ma­cje, role, komór­ki orga­ni­za­cyj­ne). Dlatego obec­nie moż­na spo­tkać tak­że skrót eEPC (exten­ded EPC).

Przepływ ste­ro­wa­nia jest mode­lo­wa­ny jako linia kre­sko­wa skie­ro­wa­na, przy­po­rząd­ko­wa­nie funk­cji jako zada­nia komór­ki orga­ni­za­cyj­nej (linia cią­gła nie­skie­ro­wa­na) oraz prze­pływ infor­ma­cji (linia cią­gła skie­ro­wa­na). Symbol Ścieżka Procesu to wska­za­nie (link) na kolej­ny dia­gram sta­no­wią­cy kon­ty­nu­ację pro­ce­su. Można tą meto­dą agre­go­wać dia­gram do sym­bo­lu na dia­gra­mie nad­rzęd­nym, zacho­wu­jąc jed­nak zasa­dę prze­mien­no­ści funk­cji i zda­rzeń (sym­bol Ścieżka Procesu na dia­gra­mie ma wte­dy taką samą syn­tak­ty­kę jak funk­cja na dia­gra­mie pod­rzęd­nym). Symbol Ścieżka Procesu bywa uży­wa­ny tak­że jako przeniesienie/kontynuacja pro­ce­su na kolej­nym dia­gra­mie, wte­dy jest uzna­wa­ny za zda­rze­nie (dla­te­go iko­na ta, to wła­śnie zło­że­nie funk­cji i zda­rze­nia). Poniżej opi­sa­ne sym­bo­le na przy­kła­do­wym dia­gra­mie pro­ce­su (frag­ment diagramu):

Syntaktyka eEPC (opr. własne)

Notacja pozwa­la na dość pre­cy­zyj­ne mode­lo­wa­nie pro­ce­sów biz­ne­so­wych co jed­nak wyma­ga pew­nej dys­cy­pli­ny. Notacja eEPC nie ma sfor­ma­li­zo­wa­nej spe­cy­fi­ka­cji, nale­ży korzy­stać z opra­co­wań fir­mo­wa­nych przez auto­ra (AW. Scheer), któ­ry podej­mu­je pró­by porząd­ko­wa­nia seman­ty­ki i syn­tak­ty­ki :

Każdy model EPC musi od same­go począt­ku prze­strze­gać pew­nych pro­stych zasad pro­jek­to­wa­nia, aby unik­nąć lub ogra­ni­czyć nie­po­żą­da­ne zacho­wa­nia, takie jak np. mar­twe punk­ty. Dlatego nie pro­po­nu­je się rygo­ry­stycz­ne­go i zło­żo­ne­go sys­te­mu reguł i wzor­ców pro­jek­to­wych, ponie­waż uni­ka­nie wszyst­kich moż­li­wych kon­flik­tów zbyt­nio ogra­ni­cza­ło­by użyt­kow­ni­ka. Reguły te są następujące:

  1. Trzema pod­sta­wo­wy­mi węzła­mi w mode­lach EPC są aktyw­no­ści (funk­cje), zda­rze­nia i łącz­ni­ki [bram­ki logiczne].
  2. Nazwa zda­rze­nia powin­na odzwier­cie­dlać jego cha­rak­te­ry­sty­kę jako punk­tu w cza­sie, na przy­kład: ele­ment ukoń­czo­ny”. Jest ono repre­zen­to­wa­ne przez sześciokąt.
  3. Nazwa aktyw­no­ści powin­na uwzględ­niać kon­sump­cje cza­su, na przy­kład: pro­du­ko­wa­nie przed­mio­tu”. Czynność jest przed­sta­wio­na w posta­ci pro­sto­ką­ta o zaokrą­glo­nych rogach.
  4. Łączniki [bram­ki logicz­ne] są repre­zen­to­wa­ne przez okrąg. Wewnątrz okrę­gu typ łącz­ni­ka [logi­ka OR, XOR, AND] jest okre­ślo­ny za pomo­cą odpo­wied­nie­go sym­bo­lu. Łącznik może być podzie­lo­ny na część gór­ną i dol­ną, by odzwier­cie­dlić róż­ni­ce mię­dzy regu­ła­mi połą­czeń przy­cho­dzą­cych i wycho­dzą­cych [lub łączy­my kaska­do­wo pro­ste poje­dyn­cze bramki].
  5. Aby jasno okre­ślić, kie­dy pro­ces biz­ne­so­wy ma się roz­po­cząć i jaki jest jego wynik koń­co­wy, każ­dy dia­gram EPC roz­po­czy­na się i koń­czy jed­nym lub kil­ko­ma zdarzeniami.
  6. Diagram EPC zawie­ra co naj­mniej jed­ną czynność.
  7. Model EPC może skła­dać się z kil­ku dia­gra­mów EPC.
  8. Krawędzie [linie prze­pły­wu ste­ro­wa­nia] są skie­ro­wa­ne i zawsze łączą dwa ele­men­ty odpo­wia­da­ją­ce sekwen­cji aktywacji.
  9. Zdarzenie nie może być poprzed­ni­kiem ani następ­ni­kiem inne­go zdarzenia.
  10. Czynność nie może być poprzed­ni­kiem ani następ­ni­kiem innej czynności.
  11. Każde zda­rze­nie i każ­da czyn­ność mają tyl­ko jed­ną kra­wędź [linia prze­pły­wu ste­ro­wa­nia] przy­cho­dzą­cą i/lub jed­ną kra­wędź wychodzącą.”

Przykłady modeli

Poniżej przy­kła­do­wy model pro­ce­su reje­stra­cji fak­tur kosztowych. 

Proces księ­go­wa­nia fak­tur kosz­to­wych (opr. własne)

Używanie ele­men­tów roz­sze­rza­ją­cych nie jest obli­ga­to­ryj­ne, dla­te­go wystę­pu­ją na dia­gra­mach tam gdzie autor mode­lu uzna, że chce je zobra­zo­wać. Notacja eEPC nie ope­ru­je poję­ciem sta­tu­su więc fak­tu­ra zaak­cep­to­wa­na i zaksię­go­wa­na to dwa osob­ne ele­men­ty infor­ma­cyj­ne. Powyższy model pro­ce­su Księgowania fak­tur kosz­to­wych może być pod­pro­ce­sem w pro­ce­sie Obsługi płatności:

Proces biz­ne­so­wy nad­rzęd­ny Obsługa płat­no­ści: tu sym­bol Ścieżka Procesu peł­ni rolę funk­cji dekom­po­no­wa­nej (opr. własne) 

Symboli eEPC moż­na for­mal­nie użyć w innym kon­tek­ście, np. budu­jąc dodat­ko­wy model struk­tu­ry organizacyjnej;

Struktura orga­ni­za­cyj­na wyra­żo­na z uży­ciem nota­cji eEPC (opr. autora)

Autor nota­cji pro­po­nu­je wie­le form sto­so­wa­nia swo­jej nota­cji, łącz­nie z warian­ta­mi nie­uwzględ­nia­ją­cy­mi zasa­dy prze­mien­no­ści funk­cja-zda­rze­nie” (łamiąc wła­sne zasa­dy), co poka­zu­je dość swo­bod­ne podej­ście twór­cy nota­cji do mode­lo­wa­nia, jak np. na poniż­szym diagramie:

Podsumowanie

Notacja eEPC i meto­da ARIS zdo­by­ły sobie szyb­ko dużą popu­lar­ność w obsza­rze ana­liz i wdro­żeń sys­te­mów ERP, za spra­wą związ­ków fir­my IDS Scheer z fir­mą SAP AG. Jednak po ok. 10 latach ist­nie­nia EPC oka­za­ło się, że jej nie­do­stat­ki for­ma­li­za­cyj­ne powo­do­wa­ły dość niską jakość mode­li za spra­wą ich nie­jed­no­znacz­no­ści (ww. brak formalizmu). 

W odpo­wie­dzi na powyż­sze powsta­ła znacz­nie lepiej dopra­co­wa­na nota­cja BPMN. Notacja BPMN zosta­ła pier­wot­nie opra­co­wa­ny przez orga­ni­za­cję Business Process Management Initiative (BPMI). Wersja 1.0 zosta­ła udo­stęp­nio­na publicz­nie w maju 2004 roku. W czerw­cu 2005 r. BPMI połą­czy­ło się z OMG (Object Management Group). Formalna spe­cy­fi­ka­cja BPMN zosta­ła wyda­na przez OMG w lutym 2006 roku (https://​www​.omg​.org/​s​p​e​c​/​B​P​MN/). Co cie­ka­we, w pra­cach nad BPMN bra­ły udział, mię­dzy inny­mi, fir­my IDS Scheer, Software AG i SAP AG.

Moim zda­niem roz­po­czy­na­nie pro­jek­tów z jej uży­ciem w obec­nych cza­sach ma uza­sad­nie­nie tyl­ko tam, gdzie wie­le zain­we­sto­wa­no w zaso­by i gro­ma­dzo­no kom­pe­ten­cje wokół narzę­dzi ARIS. Co jed­nak nie zmia­nia fak­tu, że pozo­sta­wa­nie w tej niszy rodzi poważ­ne ryzy­ko budo­wa­nia dłu­gu tech­no­lo­gicz­ne­go i tak zwa­ne­go ven­dor lock-in. 

Repozytoria ARIS budo­wa­ne są w mode­lu rela­cyj­nym a struk­tu­ra bazy jest obję­ta tajem­ni­cą pro­du­cen­ta, do tego nie ma spe­cy­fi­ka­cji XMI dla eEPC (XML Metadata Interchange) więc migra­cja mode­li do innych narzę­dzi jest prak­tycz­nie nie­moż­li­wa (moż­na je prze­ry­so­wać” w nowym narzę­dziu). Do tego wer­sje same­go ARIS’a bywa­ją nie­kom­pa­ty­bil­ne mię­dzy sobą (prze­cho­dze­nie na now­szą wer­sję wyma­ga­ło już w histo­rii sto­so­wa­nia skom­pli­ko­wa­nych pro­ce­dur). Nadal, od cza­su do cza­su podej­mo­wa­ne są pró­by napra­wy tej sytuacji: 

Mimo tego, że w ostat­nich deka­dach do mode­lo­wa­nia pro­ce­sów powszech­nie sto­su­je się język EPC, brak ofi­cjal­ne­go stan­dar­du pro­wa­dzi do coraz częst­sze­go jego pomi­ja­nia. Spójny meta­mo­del jest pod­sta­wą do okre­śle­nia języ­ków mode­lo­wa­nia pro­ce­sów. W związ­ku z tym, niniej­sza pra­ca budu­je pod­sta­wy dla dal­szej stan­da­ry­za­cji poprzez dostar­cze­nie zin­te­gro­wa­ne­go meta­mo­de­lu dla EPC. Uzyskany w ten spo­sób meta­mo­del wspie­ra oży­wie­nie EPC poprzez uła­twie­nie przy­szłych wysił­ków standaryzacyjnych.

Narzędzie ARIS to obec­nie roz­bu­do­wa­ny pakiet CASE, nadal obec­ny na ryn­ku, mię­dzy inny­mi jako kon­ty­nu­acja wie­lu pro­jek­tów zapo­cząt­ko­wa­nych przed powsta­niem nota­cji BPMN (z pomo­cą tego narzę­dzia powsta­ło wie­le doku­men­ta­cji pro­jek­to­wych, nadal utrzy­my­wa­nych). Jednak, z uwa­gi na to, że nota­cja BPMN, jako znacz­nie lepiej dopra­co­wa­na i funk­cjo­nu­ją­ca jako otwar­ty stan­dard public doma­in, sta­ła się szyb­ko stan­dar­dem de fac­to, eEPC to obec­nie mała nisza i chy­ba już nic tego nie zmieni. 

Notacja EPC jest dostęp­na nie tyl­ko w narzę­dziu ARIS, powyż­sze dia­gra­my powsta­ły z uży­ciem Visual Paradigm, udo­stęp­nia­ją­cym tak­że (nie­stan­dar­do­wą) moż­li­wość ich expor­tu do for­ma­tu XMI. Możliwe jest tu tak­że auto­ma­tycz­ne wyge­ne­ro­wa­nie dia­gra­mów BPMN z dia­gra­mów EPC.

Notacja eEPC, obok BPMN i UML, nadal jest przed­mio­tem naucza­nia na nie­któ­rych uczel­niach w Polsce. 

Źródła

Jannaber, S., Karhof, A., Riehle, D. M., Thomas, O., Delfmann, P., & Becker, J. (2016). Invigorating Event-dri­ven Process Chains – Towards an inte­gra­ted meta model for EPC stan­dar­di­za­tion. 10.
Scheer, A.-W., & Emminghaus, F. (1994). ARIS-tool­set. IDS Prof. Scheer.
Scheer, A.-W., Thomas, O., & Adam, O. (2005). Process Modeling Using Event-Driven Process Chains.

Jarosław Żeliński

Jarosław Żeliński: autor, badacz i praktyk analizy systemowej organizacji: Od roku 1991 roku, nieprzerwanie, realizuje projekty z zakresu analiz i projektowania systemów, dla urzędów, firm i organizacji. Od 1998 roku prowadzi samodzielne studia i prace badawcze z obszaru analizy systemowej i modelowania (modele jako przedmiot badań: ORCID). Od 2005 roku, jako nieetatowy wykładowca akademicki, prowadzi wykłady i laboratoria (ontologie i modelowanie systemów informacyjnych, aktualnie w Wyższej Szkole Informatyki Stosowanej i Zarządzania pod auspicjami Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.) Oświadczenia: moje badania i publikacje nie mają finansowania z zewnątrz, jako ich autor deklaruję brak konfliktu interesów. Prawa autorskie: Zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt. 1) lit. b) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zastrzegam, że dalsze rozpowszechnianie artykułów publikowanych w niniejszym serwisie jest zabronione bez indywidualnej zgody autora (patrz Polityki Strony).

Ten post ma 2 komentarzy

  1. MGX

    Świetny arty­kuł. Jedyna uwa­ga (nie­zmie­nia­ją­ca oce­ny artykułu):
    ?Możliwe jest tu tak­że auto­ma­tycz­ne wyge­ne­ro­wa­nie dia­gra­mów BPMN z dia­gra­mów EPC?.
    Tak, może być to moż­li­we, bo BPMN jest peł­niej­szym opi­sem pro­ce­su, ale z dru­giej stro­ny, zamiast mecha­nicz­ne­go eks­por­tu, może war­to prze­ry­so­wać mode­le z uwzględ­nie­niem szer­sze­go zakre­su infor­ma­cyj­ne­go ofe­ro­wa­ne­go przez BPMN i wie­dzy o pro­ce­sie, któ­ra zapew­ne wzro­sła od cza­su zamo­de­lo­wa­nia go w EPC. Wtedy eks­port jest pod­sta­wą do opra­co­wa­nia uak­tu­al­nio­ne­go modelu.

    1. Jarosław Żeliński

      ale z dru­giej stro­ny, zamiast mecha­nicz­ne­go eks­por­tu, może war­to prze­ry­so­wać mode­le z uwzględ­nie­niem szer­sze­go zakre­su infor­ma­cyj­ne­go ofe­ro­wa­ne­go przez BPMN i wie­dzy o pro­ce­sie” oczy­wi­ście, że war­to, z powo­dów jakie poda­łeś. Firmy mają­ce narzę­dzia takie jak ARIS w zasa­dzie tkwią w ven­dor lock-in”.. jest nim brak XMI dla EPC. Eksport EPC -> BPMN to raczej meto­da na maso­wą” migra­cję posia­da­nej doku­men­ta­cji, nie roz­wią­zu­je to jed­nak pro­ble­mu jako­ści mode­li w EPC, a jedy­nie uwal­nia od dłu­gu tech­no­lo­gicz­ne­go czy raczej notacyjnego.

      Zdarza mi się sto­so­wać EPC jako pro­ste szki­ce, bo EPC jest łatwiej przy­swa­jal­ne przez ludzi nie­oby­tych z for­ma­li­zma­mi. Nadal EPC bywa wyko­rzy­sty­wa­ne w pro­jek­tach typu sixsig­ma, lean mana­ge­ment czy ISO. No i nadal (chy­ba, bo wiem to tyl­ko z rela­cji) EPC bywa for­so­wa­ny we wdro­że­niach SAP.

Dodaj komentarz

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.