Wprowadzenie
Jednym z większych problemów wielu firm jest zarządzanie produktami, a kluczowym elementem tego procesu jest klasyfikacja produktów: nadawanie im nazw i indeksów oraz kategoryzacja.
Wiele firm popełniło błąd generując tysiące indeksów lub tworząc ich mało, ale budując setki ich wariantów. Oba przypadki są szkodliwe dla systemów e-commerce, ERP, magazynowych i sprzedaży, a także potem na etapie wsparcia po sprzedaży.
Ogromnym problemem dla wielu firm jest rozróżnianie nowych produktów od ich nowych wersji i wariantów. Do tego dochodzi problem braku kompatybilności opisów w wymianie towarów i usług z innymi firmami.
Jak do tego podejść czyli ontologia
Metody i narzędzia
Słownik JP tak definiuje ontologię z perspektywy informatyki:
ontologia – inform. formalna reprezentacja określonego zasobu wiedzy, mająca postać systemu pojęć i wiążących je relacji
Jest to metoda gromadzenia wiedzy. Czym jest ta wiedza? To są treści złożone ze zdań, zdań prawdziwych.
Ontologia jest często nazywana reprezentacją wiedzy. Pozostaje pytanie co jest tu tą wiedzą? Czy wiedzą jest to co oznacza w określonym języki (tu polskim) słowo “samochód”, czy wiedzą jest to, kto wczoraj jechał, gdzie, kiedy i jakim samochodem? Nie jest ontologią sprawozdanie, więc jest nią słownictwo użyte do stworzenia tego sprawozdania. Dlatego często ontologię nazywa się także modelem pojęciowym ale nie jest to “domain model” bo model dziedziny to nie model pojęciowy! (źr.: Ontologia czyli jak się to robi – Jarosław Żeliński IT-Consulting)
Jak wyrazić System pojęć i wiążących je relacji? Robimy (standard OMG) to obecnie z pomocą notacji SBVR i tak zwanego diagramu faktów. Ontologia wyrażona jest tu jako model w postaci diagramu (diagramów) obrazującego pojęcia danej dziedziny oraz związków między nimi: predykaty i generalizacje . Poniżej przykład prostego modelu (źr.: Biblioteka):
W nomenklaturze SBVR predykaty to fakty oraz związek “jest typem/rodzajem” (generalizacja). Konstrukcje na diagramie powyżej czytamy:
- Wiersze, Powieści, Nowele to TYPY książek (w tej dziedzinie, książkę tu definiujemy jako treść a nie przedmiot).
- Książka (jest) wypożyczana z Biblioteki.
- Biblioteka jest zarządzana.
Uzupełnieniem powyższego modelu są definicje tych pojęć (dziedzinowy słownik pojęć). Każe pojęcie to klasa (jako nazwa zbioru a nie zbiór), jego definicja to klasyfikator.
Pojęcia klasy obiektów, klasyfikatora, wartości a także pojęcia reprezentującego obiekty, które mogę reprezentować wartość czego to zbiory, definicje elementów i elementy. Z elementów zbioru, za pomocą predykatów, można budować “zdania prawdziwe” czyli opisy. Poniżej ciekawa prezentacja o teorii zbiorów i rachunku predykatów. Bardzo ważna dla zrozumienia tego czym tak na prawdę jest analiza pojęciowa. (źr.: Ontologia – zastosowanie w inżynierii oprogramowania)
Dziedzinowy model pojęciowy
Modele pojęciowe, ich tworzenie, są jednym z kluczowych etapów analiz, służą do uporządkowania przestrzeni pojęciowej i zagwarantowania jej spójności, niesprzeczności i kompletności . Jednym z elementów analizy pojęciowej i testowania modeli pojęciowych jest analiza i sprawdzanie tekstów dziedzinowych: zdań w których pojęcia te zostały użyte zgodnie ich powszechnym przeznaczeniem w dziedzinowym kontekście. Przykład kontekstów użycia:
| pojęcie | przykłady użycia (połączenia z innymi pojęciami, źr. https://wsjp.pl/) |
|---|---|
| asortyment | bogaty, duży, główny, mizerny, niewielki, olbrzymi, podstawowy, różnorodny, skromny, spory, szeroki, ubogi, wąski; aktualny, dostępny, nowy, obecny; dochodowy, luksusowy, tradycyjny; aromatyczny, erotyczny asortyment; handlowy, produkcyjny, towarowy asortyment alkoholu, chleba, herbat, mięsa, napojów, pieczywa, piwa, smaków; książek, podręczników; lekarstw, leków, środków antykoncepcyjnych, farmaceutycznych; dywanów, kosmetyków, obuwia, odzieży, ubrań; ceramiki budowlanej, farb, grzejników, kabli, kotłów, kółek, kształtek, mebli, narzędzi, urządzeń, węgla, wyrobów (hutniczych, stalowych…); nawozów, roślin; koncernu, sklepu; robót (budowlanych), usług |
| cecha | cecha identyfikacyjna cecha firmy, urzędu, zakładu oznaczyć coś cechą czegoś |
| produkt | dobry, dostępny, elementarny, główny; gotowy; nowy; polski produkt; podstawowe; zakupione, zamówione; wybrane; podrobione/podrabiane; tanie; różne produkty; produkt leczniczy; produkty przemysłowe, rolne; spożywcze, żywnościowe; mleczne, roślinne, zwierzęce; chmielowe; naftowe; tradycyjne produkt firmy; produkty pochodzenia zwierzęcego, przemysłu chemicznego, kosmetycznego; ziemi produkty dla konsumenta, dla użytkownika; dla dzieci, dla kobiet, dla niemowląt; dla kotów; dla rolnictwa, dla zdrowia; produkty do golenia, do pielęgnacji ciała, twarzy, włosów… produkt i marka; produkty i ceny, produkty i firmy, produkty i koszty, produkty i półprodukty, produkty i procesy produkcyjne, technologiczne…, produkty i projekty, produkty i technologie, produkty i towary, produkty i usługi bezpieczeństwo; cechy, charakter, właściwości; nazwa; opis, oznaczenie, oznakowanie; pochodzenie produktu; producent; produkcja; ceny, wartość; dostawa, przesyłka, tranzyt; eksport; grupy, kategorie, rodzaj; ilość, jakość; kontrola; reklama; sprzedaż; nabycie, zakup; wymiana; zbyt; lista, rejestr, wykaz; próbki; rynek produktów |
| wariant | dostępny, możliwy, prawdopodobny, realny; nowy, ostatni, poprzedni, stary; konkretny, określony; następujący; główny, podstawowy; alternatywny; maksymalny, radykalny, skrajny; ostateczny; droższy, najkorzystniejszy, najlepszy, optymalny; najprostszy; najgorszy wariant; wariant indywidualny; rządowy; oszczędnościowy; rozszerzony; kompromisowy, pośredni; inwestycyjny; ofensywny, taktyczny; optymistyczny, pesymistyczny; poszczególne, rozmaite; pozostałe warianty drugi, pierwszy, trzeci wariant; dwa, trzy warianty liczba; ocena, opis; wybór wariantu wariant obejmuje, przewiduje, uwzględnia, zakłada, zapewnia coś; wymaga czegoś; pozwala na coś; warianty różnią się czymś |
| wersja | wersja luksusowa w dwóch wersjach wersja standard wersja armaty, maszyny, radaru…; twierdzy |
| kategoria | kategoria prawna; kluczowe, podstawowe; abstrakcyjne kategorie; kategorie ekonomiczne, estetyczne, filozoficzne, ontologiczne, socjologiczne; pojęciowe definicja kategorii myśleć, rozumować jakimiś kategoriami interpretować, postrzegać, ujmować coś w kategoriach czegoś |
Powyższe pojęcia wyrażone w postaci diagramu faktów (fact model):
Diagram faktów powyżej, jako model ontologiczny (na diagramie są pojęcia wyrażone jako słowa w mianowniku liczby pojedynczej, budując zdania robimy w zgodzie z gramatyką danego języka) czytamy:
- cechy odróżniają produkty
- produkty należą do kategorii
- istnieją warianty konstrukcyjne produktów
- istnieją wersje rodzajowe produktów
- asortyment to (określona) grupa produktów
Pojęcia powyższe mają poprawne definicje jeżeli powyższe zdania są zdaniami prawdziwymi w danej przestrzeni pojęciowej.
Definicja produktu a cechy definiujące
Definiując coś stosujemy dwie formy definicji: definicje sprawozdawcze (opisowe) i realne (atrybutowe) . Jako ludzie na co dzień stosujemy definicje sprawozdawcze, i takie mamy w słownikach. Definicje realne to definicje budowane jako lista cech i ich wartości.
Definicje sprawozdawcze (https://wsjp.pl/):
- pies: zwierzę domowe mające cztery łapy, ogon i wilgotny czarny nos, wydające odgłos zwany szczekaniem, hodowane przez człowieka dla towarzystwa, do pilnowania domu lub pomocy przy wykonywanych obowiązkach, uważane za wroga kota
- pomidor: owoc pomidora – rośliny
Definicje realne:
- pies: wydawany głos=szczek (jeżeli jest prawdą że tylko pies wydaje dźwięk zwany szczekaniem)
- pomidor: kolor=czerwony, kształt=kulisty, średnia={4 do 6 cm}, smak=słodki, waga=120g (jeżeli to prawda)
Systemy informatyczne to dane oraz procedury i algorytmy. Komputer “nie rozumie” definicji opisowych, dodaje i realizuje procedury a te to jedynie porównywanie ciągów znaków. Dlatego projektowanie oprogramowania wymaga sprowadzenia problemu do poziomu definicji atrybutowych i procedur.
Pies, poza tym że szczeka, ma takie cechy jak kolor sierści, rasa, waga itp. jednak te cechy nie są cechami czyniącymi go psem. Każda rzecz ma cechy definiujące i pozostałe. Pozostałe cechy to cechy niedefiniujące, część z nich to mogą być cechy grupujące: np. grupa rzeczy czerwonych, grupa rzeczy ważących ponad 5kg.
Proste grupowanie bazuje na wybranych cechach rzeczy (np. kolor), jednak możliwe jest budowanie grup na bazie innych kryteriów niż cecha: np. zastosowania czy właścicielstwo. Zastosowania czy grupa odbiorców, nie są cechami rzeczy, których używamy: używanie noża do krojenia chleba nie jest cechą noża (ale jego funkcją jest krojenie/cięcie, to jego cecha), bycie czyjąś własnością nie jest cechą przedmiotu. Innym przykładem jest asortyment. Jest to umowna grupa przedmiotów (produktów) budowana uznaniowo. Podobnie jak np. studenci: to że jakaś osoba jest studentem Akademii WIT nie jest cechą tej osoby, ta osoba jest na liście studentów. To, że talerze zostały zakwalifikowane do asortymentu Kuchnia i wyposażenie kuchni, nie wynika z tego czym jest talerz (kiedyś były trzymane w jadalniach). Koszyk zakupowy grupuje produkty do niego włożone, produkty w koszyku nie maja żadnej wspólnej cechy, po prostu łączy je to, że są w tym samym koszyku (a później na tym samym paragonie lub fakturze).
Kolejną cechą “produktu”, nie będącą cechą przedmiotu, jest jego wersja montażowa czy wersja rozumiana jako numer wydania (revision). Patrząc na żaluzje do montażu na suficie (i nie mając innych przed sobą) nie dowiemy się, że to jedna z wersji (druga to wersja do montaży na ścianie). Nie dowiemy się także ile “wersji rozwojowych” było wcześniej. Te dane nie są cechą przedmiotu, to wiedza zapisana poza tym przedmiotem.
Taksonomia
Słownik Języka Polskiego mówi:
taksonomia: nauka o zasadach stosowanych w systematyce organizmów przy opisie gatunków, ich nazywaniu i włączaniu w układ systematyczny zwierząt i roślin
Szersze ujęcie taksonomii mówi, że jest to element klasyfikacji . Elementem klasyfikacji jest typowanie czyli budowanie drzewiastej hierarchii typów (związek “jest typem”) . Klasyfikacje, w tym taksonomie, wyrażamy z np. z pomocą diagramów klas lub faktów (diagram faktów notacji SBVR to diagram klas zawierający wyłącznie skierowane asocjacje i związki generalizacji, patrz wcześniej opisana biblioteka).
przykład klasyfikacji wyrażonej w postaci taksonomii:
Czym jest produkt rynkowy
Przypomnijmy jak Słownik Języka Polskiego definiuje produkt:
«to, co zostało wyprodukowane i jest przeznaczone na sprzedaż»
«wytwór czyjejś działalności artystycznej, społecznej, czyjegoś umysłu itp.»
Z perspektywy rynku:
Produkt można zdefiniować jako dobro fizyczne (przedmiot), usługę (świadczenie), osobę, organizację, ideę lub miejsce zawierające w sobie cechy, które jednostki lub organizację jako niezbędne.
Produkt według koncepcji marketingowej to zespół cech i właściwości które mogą służyć do zaspokojenia konkretnych potrzeb przez potencjalnego nabywcę, użytkownika, właściciela produktu lub osobę doświadczającą możliwośći korzystania z produktu.
Produktem może być wszystko to, co można zaoferować na rynku nabywcom i co jest w stanie zaspokoić ich określoną potrzebę lub pragnienie (T.Smoleń, 2012 s. 80). (źr.: https://mfiles.pl/pl/index.php/Produkt).
Z perspektywy tego artykułu skupiamy się na przedmiotach. Opis produktu, na bazie powyższych ustaleń, mógłby mieć taki opis:
Powyżej przykładowa “Karta produktu”. Zawiera:
- kluczowe dane identyfikacyjne produktu,
- jego pozostałe (niedefiniujące) cechy (kolor, wymiary, waga itp.),
- klasyfikację zewnętrzną (atrybuty produktu nie będące cechami, przynależność do grupy), tu pojawia sie np. grupa asortymentowa,
- opis techniczny lub odnośnik do takiego opisu.
F.A.Q.
Przygotowując się do napisania tego artykułu zebrałem pytania od osób zainteresowanych jego treścią, oto one wraz z moimi komentarzami:
- Uwzględnienie rozróżnienia w/w zarządzania produktami ze względu na na branże: FMCG, Automotive itd
- to są właśnie grupy, czyli atrybuty nie będące cechami produktu
- Drzewo kategorii ze zróżnicowaniem na kanał sprzedaży, b2c/b2b, krajowa/zagraniczna.
- kanał sprzedaży to nie kategoria a atrybut taki jak grupa czy asortyment.
- Wariantowość produktu przestrzenna czy płaska (2 osiowa 1 osiowe) jak atrybut osi wariantu wpływa na wyniki sprzedażowe (listening różnych kolorów vs. różnych rozmiarów).
- wariant to “pod-produkt”, kolory to cechy, rozmiary to (raczej) warianty: np. produktem są buty, cechą konkretnego modelu jest kolor a rozmiary to warianty (rozmiar ma wpływ na proces produkcji, kolor nie)
- Standard kategoryzacji (bądź jego brak) np. Google, Ceneo, heureka itp.
- fakt, możemy mieć kilka systemów kategoryzacji, będą to odrębne cechy np. kategoria_goodle=xxx, kategoria_cene=YYY,
- Produkt konfigurowalny czy wariantowy w liczbie kilku setek tysięcy. Osobny czy wspólny EAN.
- konfigurowalność produktu (robi to użytkownik) nie buduje wariantów (samodzielne dopasowanie wymiarów w określonym zakresie), jeżeli są to warianty to robi to producent (klient zamawia wybrany kolor i szerokość żaluzji),
- EAN rozpoznawany na rynku (możliwość porównania cen) czy produkt “ukryty”
- to atrybut nie będący cechą produktu (tak jak nazwa)
- Dzień dobry, Panie Jarosławie w artykule nie powinno zabraknąć opisu wykorzystania normy IEC 81346 oraz prac zespołu Henrika Balsleva Systems Engineering. Mam wrażenie, że te drzwi są otwarte.
- celowo nie wchodziłem w tę normę, skupiłem sie na analizie pojęciowej, nie widzę tu kolizji z ta norma.
- W moim obecnym projekcie erp, a jestem konsultantem, kłuczowym problemem w obszarze PIM są tzw. customy. Czyli Indexy, które są generowane ad-hoc podczas realizacji zamówienia na front-end eSklepu czy innego B2B portalu a potem wtłaczanie tych tysięcy indexów do erpa. Nie dam rady przekonać klienta do zbudowania właśnie indexu + warianty oparte np. o wariantowe i grupujące cechy. Jak Pan mierzy się z takimi wyzwaniami? Proszę o uwzględnienie mojego przypadku w planowanym artykule. Z góry dziękuję za podjęcie zagadnienia. Pozdrawiam serdecznie.
- ja nigdy do niczego nie ‘zmuszam ani nie zakazuję”, pokazuje klientowi dwa scenariusze i ich skutki, klient wybiera (zakładam, że świadomie).
- Wg mnie problemem nie jest technika (przykładową opisano w PN-EN 81346) czy narzędzia a mentalność kadry zarządzającej, która (tu uogólniam) nie zdaje sobie sprawy z wagi zagadnienia – bo najczęściej jest zainteresowana osiągnięciem “targetu” czy pożądanej wydajności. Być może artykuł powinien być skierowany właśnie do tych, którzy nie widzą relacji między procesami i zamiast troszczyć się o nie (na bazie zrozumienia czynników determinujących ich skuteczność) artykułują jedynie swe żądania i deklaracje. Od czasów Demina, który stwierdził, że 90% problemów ma swoje źródło w kadrze zarządzającej jakby się nic nie zmieniło. Serdecznie pozdrawiam, Panie Jarku, w Nowym Roku 🙂 Jest Pan źródłem niekończącej się inspiracji i motywacji do walki z wiatrakami 🙂
- mogę potwierdzić: konserwatyzm bywa źródłem wielu problemów, nie tylko w tym obszarze wdrożeń, jednak bywa, że firmy może być nie stać na “przeindeksowanie” wszystkiego, wtedy polecam wykonanie idealizacji i mapowania na nią tego “co zastaliśmy”, to jest kompromis nie raz możliwy do wdrożenia.
- W systemie SAP ERP istnieje możliwość tworzenia partii dla produktu/indeksu do którego jest przepisana nazwa. Mamy zatem sytuacje gdy sposób konfekcjonowania produktu jest po prostu partia dla indeksu produktu. W mojej ocenie nie ma lepszego sposobu rozwiązania tego problemu. Sprzedajemy produkt / indeks materiałowy a sposób pakowania ( paleta, big-bag, inne ) to informacja logistyczna mająca wpływ na warunki cenowe.
- nie mieszajmy w to partii, która jest cechą niedefiniującą, partia ma swoją ścisła definicję: jest to raz data produkcji a raz konsekwencja numeru partii użytego surowca, osobiście odradzam stosowanie predefiniowanych atrybutów formularzy w standardowych systemach co celów innych niż te, dla których faktycznie powstały.
- Semantyka – różnice pomiędzy wersją produktu a wariantem produktu.
- opisane w artykule.
- Katalog produktów podstawy – czyli baza danych tego co produkuje/wytwarza się w firmie
- to cennik.
- Katalog produtków metadane – najważniejsze metadane produktów,
- to pola opisanego formularza Opis Produktu.
- Znakowanie produktów wewnętrzne i zewnętrzne
- to kolejne atrybuty nie będące cechą produktu.
- Produktem może być też rodzaj sprzedawanego ubezpieczenia lub produktu finansowego, jak pożyczka, leasing, najem i tu już trudno mówić o indeksach i magazynie, ale jakże też trudno jest ułożyć pod ich różne warianty, cechy, promocje – architekturę.
- jedyne co jest inne to to, że nie ma ilości w magazynie, ale indeks (kod usługi) jak najbardziej jest.
- Istnieje gotowy do wykorzystania standard: RDS IEC 81346 . Wiele firm korzysta, polecam.
- Ja też polecam ten standard, tam są definicje i modele danych. Ale wiele firm ma problem już z samym używaniem tych definicji. Przykładowo decyzja czy nowy kolor to nowy produkt czy tyko cecha? Jeżeli firma produkuje takie same długopisy w setkach kolorów, to kolor będzie cechą. Jednak firma produkująca je jako dedykowane gadżety dla IBM (Panton niebieski) i Coca-Cola (Panton czerwony) to raczej będą to dwa osobne produkty.
