Celem budowy i rozwoju tego słownika, jest zebranie kluczowych pojęć, nazw i definicji, oraz metod i narzędzi jakie stosuje w projektach, oraz zapewnienie jednoznaczności treści moich opracowań. Źródłem przytoczonych tu definicji są literatura przedmiotu, specyfikacje notacji, oficjalne słowniki, w szczególności Słownik Języka Polskiego. Definicje specjalistyczne mają podane źródła (recenzowane publikacje naukowe, encyklopedie, patrz Bibliografia). Wykorzystane zostały definicje sprawozdawcze (opisowe), a tam gdzie to było to konieczne lub możliwe, także definicje realne (atrybutowe) [Hołówka, T. (2012). Kultura logiczna w przykładach (Wydawnictwo Naukowe PWN, Red.). Wydawnictwo Naukowe PWN.]

adapter

w inżynierii oprogramowania wzorzec, który pozwala na wykorzystanie interfejsu istniejącej klasy jako innego interfejsu, jest często używany, aby istniejące klasy współpracowały z innymi bez modyfikowania ich kodu źródłowego; przykładem jest adapter, który przekształca interfejs SQL do relacyjnej bazy danych w interfejs REST tak by nie udostępniać bazy danych na zewnątrz i nie kastomizować kodu tej aplikacji:(opracowanie własne)Legacy System to posiadane oprogramowanie o strukturalnej, monolitycznej architekturze. Aby bezpiecznie udostępnić dane, budowany jest Adapter czyli komponent udostępniający lokalne zapytania SQL jako operacje REST API zwracające dane w postaci dokumentów XML/JSON. Może on być wyposażony w logikę realizującą wewnętrzny scenariusz (jeżeli jest taki konieczny). 

administrator

osoba lub instytucja zarządzająca czymś (s.j.p.), także ustalająca i egzekwująca określone związane z tym zasady (nie jest to więc potocznie wykonawca czynności konfiguracyjnych oprogramowanie, wykonywanych poza jego normalnymi, przeznaczonymi do tego, funkcjonalnościami, patrz: usługa aplikacji), patrz także administrator danych osobowych

administrator danych osobowych

zgodnie z ogólnym rozporządzeniem o ochronie danych (RODO) jest to osoba fizyczna lub prawna, organ publiczny, jednostka lub inny podmiot, który samodzielnie lub wspólnie z innymi ustala cele i sposoby przetwarzania danych osobowych

agent

system komputerowy (program) umieszczony w określonym środowisku, który jest zdolny do elastycznego, autonomicznego działania, aby zrealizować cele dla których został stworzony (??An agent is a computer system, situated in some environment, that is capable of flexible autonomous action in order to meet its design objectives.?? (Jennings et al.,1998)

agent-based modeling

modelowanie zorientowane na budowanie systemów jako kolekcji autonomicznych obiektów zwanych agentami, każdy agent sam ocenia otoczenia i podejmuje decyzje wg. swoich wewnętrznych reguł, metoda bazuje na ogólnej teorii systemów, metoda wykorzystywana jest w wielu różnych dziedzinach nauki do symulowania systemów społecznych, także w socjologii (Bonabeau, 2002) czy ekonomii (Fonseca-Statter, 2015)

agile

odnoszący się do lub oznaczający metodę zarządzania projektami, stosowaną zwłaszcza do tworzenia oprogramowania, która charakteryzuje się podziałem zadań na krótkie etapy pracy oraz częstą ponowną oceną i dostosowywaniem planów.

„metody zwinne zastępują projektowanie na wysokim poziomie częstym przeprojektowywaniem”

(źr.: Dictionary Definitions from Oxford Languages)

agregat

złożona, zagnieżdżona struktura, stanowi sobą klasyfikator strukturalny, czyli taki, który ma nietrywialną wewnętrzną strukturę (patrz UML, v.2.5.1, rozdz, 11, 2017-12-05); także wzorzec architektoniczny, spopularyzowany wraz z wzorcami DDD E.Evansa [Evans, E. (2003). Domain-Driven Design. Pearson Education (US).], jest to struktura drzewiasta połączona związkami całość-część (lub zawierania się); typowym przykładem agregatów są drzewiaste struktury reprezentujące konstrukcje mechaniczne lub struktury treści złożonych dokumentów

aksjomat

pewnik, log. takie twierdzenie danej teorii dedukcyjnej, które zostało przyjęte bez dowodu i stanowi podstawę dowodów innych twierdzeń;

analityk biznesowy

osoba potrafiąca zrozumieć i udokumentować działania klienta oraz zasugerować rozwiązania zgłoszonych problemów lub sposobów realizacji celów; dokumentacja analizy biznesowej opisuje: procesy, struktury organizacyjne, ograniczenia, dane i systemy (źr. IIBA.org)

analityk systemów

realizator programu analizy systemowej, osoba stosująca analizę systemową do rozwiązywania problemów; cechy analityka systemów: 

• myślenie alternatywne, czyli zdolność ciągłego dostrzegania alternatywnych rozwiązań,
• myślenie antycypacyjne, czyli zdolność przewidywania dalszych skutków proponowanych rozwiązań problemow praktycznych,
• myślenie probabilistyczne i posybilistyczne, czyli zdolność analizowania obiektów w kategoriach niepewności i ryzyka oraz możliwości,

Celem analityka systemów nie jest stwierdzenie jaka powinna być decyzja, lecz przedstawienie określonych rekomendacji opartych wcale nie na jego wartościowaniu. Gdyby tak nie było, nie spełniał by on roli analityka, lecz doradcy. (Sienkiewicz, 1994).

analiza

rozpatrywanie jakiegoś problemu, zjawiska z różnych stron w celu jego zrozumienia lub wyjaśnienia; też: wyjaśnienie lub opis, będące wynikiem takiego rozpatrywania; metoda badawcza polegająca na wyodrębnieniu z danej całości jej elementów i badaniu każdego z osobna (źr. SJP); proces izolowania lub powrotu do tego, co jest bardziej fundamentalne, za pomocą którego coś, początkowo traktowane jak fakty, można wyjaśnić lub zrekonstruować, wyjaśnienie lub rekonstrukcja często są następnie prezentowane jako proces syntezy. (źr. Encyklopedia filozofii)

analiza biznesowa

sformalizowana analiza systemowa organizacji i powiązanych z nią podmiotów biznesowych, prowadzona w celu stworzenia modelu ich funkcjonowania i zrozumienia zasad działania; bardzo często prowadzona w celu oceny wpływu planowanych zmian i wyspecyfikowania wymagań w stosunku do planowanego do wdrożenia rozwiązania, w szczególności technologii informacyjnych i informatycznych (opr. wł. na podstawie www.iiba.org)

Proces Analizy Biznesowej wg. IIBA/MDA (opracowanie własne)

analiza systemowa

„sztuka poznawania i określania systemów drogą budowania ich modeli? (Koźmiński, A. K. (1979). Decyzje: Analiza systemowa organizacji. Pánstwowe Wydawn. Naukowe.)w nauce proces generalizacji polegający na wyodrębnieniu, z badanej rzeczywistości, skończonej liczby jej elementów lub ich klas oraz ich cech, w celu opisania mechanizmu jej zachowania; w zarządzaniu jest formalnym i jawnym badaniem wspomagającym działania osób odpowiedzialnych za decyzje lub linie postępowania w określonej sytuacji charakteryzującej się niepewnością; ma ona na celu określenie pożądanego działania lub linii postępowania przez rozpoznanie i rozważenie dostępnych wariantów i porównanie ich przewidywanych następstw; składa się z czterech etapów: (1) zbadanie celów planowanego postępowania, (2) zbadanie możliwych sposobów osiągnięcia celu, (3) ocena pozytywnych i negatywnych skutków każdego z wariantów, (4) porównanie wariantów w sposób umożliwiający wybór rozwiązania, (Edward S. Quade, Wydanie Praca zbiorowa Findejsen 1985, patrz także: https://mfiles.pl/pl/index.php/Analiza_systemowa)stosowana także w inżynierii:Friedenthal, S., Moore, A., & Steiner, R. (2015). A practical guide to SysML: the systems modeling language (Third edition). Elsevier, MK, Morgan Kaufmann is an imprint of Elsevier. https://www.sciencedirect.com/book/9780128002025/a?practical-guide-to-sysml

aplikacja

komputerowy program użytkowy (źr. sł. j. polskiego PWN)

archetyp

formalna i uniwersalna (re-usable), dziedzinowa definicja pojęcia przeznaczona do wykorzystania w dziedzinowych modelach pojęciowych, tworzona w celu standaryzacji pojęć i odseparowania dziedzinowych modeli informacyjnych od modeli systemów (źr. OMG.org, w języku polskim: pierwowzór).

architekt oprogramowania

ekspert w dziedzinie oprogramowania, który dokonuje wysokopoziomowych wyborów dotyczących projektu

architektura biznesowa

opis przedstawiający całościowo strukturę działania i zasoby wewnętrzne organizacji z perspektywy jej strategii i stosowanych taktyk (źr. http://bawg.omg.org, http://www.businessarchitectureinstitute.org), także McDavid, D. W. (1999). A standard for business architecture description. IBM Systems Journal, 38(1), 12?31. doi: 10.1147/sj.381.0012

architektura informacji

praktyka decydowania o tym, jak uporządkować informacje aby były zrozumiałe; uznając, że informacja do zrozumiałe (mające znaczenie) dla człowieka dane, architektura informacji to sposób organizacji danych.

architektura korporacyjna

W znaczeniu rzeczowym architektura korporacyjna to formalny opis struktury i funkcji komponentów korporacji, wzajemnych powiązań pomiędzy tymi komponentami oraz pryncypiów i wytycznych zarządzających ich tworzeniem i rozwojem w czasie. Przy czym komponent korporacji definiowany jest jako dowolny element korporacji, który służy do jej konstruowania; mogą to być ludzie, procesy, fizyczne struktury jak również systemy informatyczne. (A.Sobczak).(opracowanie własne na podstawie Czym jest Architektura Korporacyjna (A.Sobczak, 2011)).Logika zorganizowania procesów biznesowych i zasobów IT, odzwierciedlająca wymagania na integrację i standaryzację jakie stawia model operacyjny organizacji (źr. Enterprise Architecture As Strategy: Creating a Foundation for Business Execution, August 1, 2006, Jeanne W. Ross, Peter Weill, David Robertson). Patrz także: Architektura Korporacyjna opis struktury modeli i śladowania.

architektura oprogramowania

zbiór fundamentalnych decyzji dotyczących aplikacji lub rozwiązania, zaprojektowanych by sprostać oczekiwanej jakości produktu (wymagania architektoniczne); architektura zawiera główne komponenty, ich kluczowe parametry, opis współpracy (interakcje i zachowanie) pozwalające osiągnąć wymaganą jakość produktu; architektura może opisywać, i często tak jest, wiele różnych poziomów szczegółowości zależnie od złożoności i wielkości projektu (źr. SOA Patterns, Arnon Rotem-Gal-Oz, wyd. Manning 2012r.)

architektura systemu

struktura komponentów systemu i ich wzajemne związki w postaci modelu, wyrażona w określonej notacji (J. Żeliński, Zastosowanie notacji UML i Ogólnej Teorii Systemów w modelowaniu odpowiedzi systemów, 2019)Dobrzy architekci ostrożnie oddzielają szczegóły od reguł biznesowych, robiąc to tak dokładnie, że reguły te nie mają żadnej wiedzy o szczegółach i w żaden sposób od nich nie zależą. Dobrzy architekci tak projektują reguły systemu, żeby wszystkie decyzje dotyczące szczegółów można było podejmować tak późno, jak to tylko możliwe.(Martin, R. C. (2018). Czysta architektura Struktura i design oprogramowania Przewodnik dla profesjonalistów (W. Moch, Tłum.). Helion SA.)

architektura zorientowana na interfejsy

(także projektowanie lub programowanie zorientowane na interfejsy) wzorzec architektoniczny i styl projektowania, który na etapie projektowania architektury, definiuje aplikację jako zbiór komponentów reprezentowanych wyłącznie przez ich interfejsy, wywołania pomiędzy komponentami mogą być wykonywane tylko poprzez te interfejsy (na etapie projektowania abstrakcyjne), wewnętrzna struktura komponentów (realizacja interfejsów) powstaje jako osobny projekt każdego z nich (Steimann & Mayer, 2005).Architektura ta, zastosowana jako wzorzec, daje dużą modularność aplikacji, a tym samym łatwość jej utrzymania i rozwoju. Jednak samo podzielenie aplikacji na dowolne komponenty komunikujące się za pomocą interfejsów nie gwarantuje małej zależności komponentów i ich wysokiej spójności, czyli dwóch kluczowych cech architektury, które powszechnie uważa się za kluczowe dla niskich kosztów utrzymania. Konieczne jest także ich dziedzinowe separowanie i spójność (patrz E.Ewans, Domanin-Driven Design, 2003).Np. model HLD systemu informatycznego organizacji jest taką architekturą. Architektura oparta na interfejsach sprzyja zlecaniu ich wytworzenia odrębnym zespołom, dostawcom oprogramowania. Przypomina to trochę sytuację, w której producent telefonu komórkowego określa interfejs przenośnej ładowarki (układ pinów, oczekiwane napięcie prądu stałego, itp.), a zarówno producent, jak i strony trzecie tworzą własne ładowarki do telefonów komórkowych, które są zgodne z tą standardową specyfikacją interfejsu.Realizacja dużych systemów odbywa się tu jako ?projektowanie zorientowane na kontrakt?, tym kontraktem jest specyfikacja interfejsu. Interfejs (jego specyfikacja) jest tu postrzegany jako ?umowa? ? pomiędzy dostawcą a użytkownikiem interfejsu. Jeśli ta umowa jest udokumentowana bardziej formalnie jako specyfikacja oprogramowania, to jest to przykład projektowania przez umowę.Wzorzec kojarzony często z językiem Java z uwagi na specyfikę tego języka, jednak jest stosowanie na etapie projektowania oprogramowania (model PIM, Platform Independent Model) nie narzuca użycia tego języka. 

artefakt biznesowy

abstrakcja (nazwa) reprezentująca kategorię lub podkategorię (klasę) biznesową używana jako pojęcie do budowy bazy wiedzy o organizacji np. proces, zdolność do, potencjał biznesowy, komórka organizacyjna (źr. http://www.omgwiki.org/bawg/doku.php?id=glossary)

artifact-centric paradigm

paradygmat zakładający, że każda firma, niezależnie od tego, jakie fizyczne towary lub usługi wytwarza, opiera się na dokumentacji handlowej; musi ona zapisywać szczegóły tego, co wytwarza w postaci konkretnych informacji; artefakty biznesowe są mechanizmem do zapisu tych informacji w jednostkach, które są konkretne, identyfikowalne, samoopisujące się i niepodzielne; jest to koncepcja artefaktów, czyli obiektów semantycznych, w kontekście techniki konstruowania formalnych, ale intuicyjnych opisów operacyjnych przedsiębiorstwa: artefakty biznesowe (lub dokumentacja biznesowa) stanowią podstawę dla faktoryzacji wiedzy. Nigam, A., & Caswell, N. S. (2003). Business artifacts: An approach to operational specification. IBM Systems Journal, 42(3), 428?445. https://doi.org/10.1147/sj.423.0428

asocjacja

patrz: związek

atomowy proces biznesowy

patrz: elementarny proces biznesowy

audyt

niezależna ocena danej organizacji, systemu, procesu, projektu lub produktu; przedmiot audytu jest badany pod względem zgodności z określonymi standardami, wzorcami, listami kontrolnymi, przepisami prawa, normami lub przepisami wewnętrznymi organizacji (polityki, procedury)

baza dokumentowa

(dokumentowa baza danych) typ bazy NoSQL, najbardziej znaną bazą dokumentową jest MongoDB, bazy tego typu przechowują dane w postaci strukturalnych (np. JSON, XML) lub niestrukturalnych ciągów znaków, zaletami baz dokumentowych są: nawet 1000 krotnie krótszy czas pobrania dokumentu w stosunku do baz RDBMS (relacyjne bazy danych), intuicyjny model danych (naturalne dokumenty), możliwość dynamicznej zmiany struktury danych bez konieczności ingerencji w już zebrane dane i ich struktury, powszechność i uniwersalność formatów takich XML i JSON, pełna zgodność z systemami obiektowymi (nie jest potrzebna warstwa ORM), brak potrzeby stosowania języków typu SQL.źr.:

mongoDB. (2020, October). MongoDB Architecture Guide: Overview. A MongoDB White Paper. https://info-mongodb-com.s3.us-east?1.amazonaws.com/MongoDB_Architecture_Guide.pdf?utm_campaign=Int_OC_MongoDB-Architecture-Guide_01_20_WW%20-%20Autoresponder&utm_medium=email&utm_source=eloqua&utm_term=Thank%20you%20for%20downloading%20the%20MongoDB%20Architecture%20Guide

BCE

wzorzec Boundary-Control-Entity wywodzi się z opublikowanej w 1992 r. metody OOSE opartej na przypadkach użycia, autorstwa Ivara Jacobsona, zakłada modelowanie struktury komponentów z użyciem trzech typów bloków konstrukcyjnych (klasy o jednej określonej odpowiedzialności): ?boundary? (granica systemu, interfejs), ?control? (sterowanie, realizacja logiki systemu), ?entity? (utrwalony obiekt biznesowy, reprezentuje zrozumiały dla człowieka element informacji, danych); w UML są to stereotypy klas lub obiektów, wszystkie powinny mieć operacje, modele abstrakcyjne mogę nie mieć atrybutów; (Kama et al., 2011; Żeliński, 2019), poniżej podstawowa struktura realizacji usługi aplikacji (przypadku użycia):

Graficzna forma prezentacji, od lewej odpowiednio stereotypy: ?boundary? , ?control? , ?entity?Wzorzec BCE bywa często stosowany łącznie z innymi wzorcami projektowymi. Poniższy przykład obrazuje przykładową architekturę z zastosowaniem innych wzorców architektonicznych (repository, envelope, saga/scenario):Zastosowanie wzorce BCE wraz ze stereotypami określającymi role klas. ?Document? jest treścią atrybutu dokument (jest to często ciąg znaków np. w formacie JSON lub XML, patrz wzorzec envelope)

Poniżej diagram przypadków użycia opisujący kontekst powyższego komponentu:Diagram przypadków użycia jak kontekst (zakres)Wzorzec BCE jest często błędnie utożsamiany z wzorcem MVC.

BMM

Business Motivation Model, notacja opublikowana przez organizację Object Management Group (https://www.omg.org/spec/BMM/), dostarcza model pojęciowy do analizy, tworzenia, dokumentowania biznesplanu i metod zarządzania oraz system symboli pozwalający tworzyć diagramy modelujące elementy misji i wizji, strategii i celów biznesowych organizacji, notacja BMM odwołuje do notacji BPMN i SBVR a także do modeli struktur organizacyjnych, poniżej szkielet systemu:

BPMN

Business Process Model and Notation, system pojęciowy i graficzna notacja pozwalająca modelować i dokumentować w graficznej formie procesy biznesowe i procedury; pozwala także na modelowanie i dokumentowanie współpracy miedzy organizacjami. (specyfikacja: https://www.omg.org/spec/BPMN/)

capability requirement

(wymóg dotyczący zdolności) rodzaj wymagania opisujący zdolność, którą organizacja lub system musi zapewnić, aby zaspokoić potrzebę interesariusza (patrz także: wymagania biznesowe).(źr.: NIST SP 800???37 Rev. 2)

CIM

ang. Computation Independent Model; pierwszy etap procesu MDA (ang. Model Driven Architecture, model niezależny od technologii przetwarzania) (Model Driven Architecture (MDA) | Object Management Group, n.d.); zawiera model procesów biznesowych zorientowany na biznes (nie zawiera żadnych technologii) oraz analizę pojęciową i reguły biznesowe (SBVR), analiza pojęciowa jest najistotniejszym elementem CIM, gdyz zapewnia jednoznaczność pojęciową oraz spójny i niesprzeczny system pojęć:

M. van Sinderen and P. Johnson (Eds.): IWEI 2011, LNBIP 76, pp. 146?162, 2011.
? IFIP International Federation for Information Processing 2011(patrz także słownik IGI Global)

CRUD

to skrót od ang. Create, Retrieve, Update, Delete (Utwórz, Przywołaj, Zaktualizuj, Usuń); są to cztery podstawowe operacje na dokumentach (lub tak zwanych kartotekach, obiektach służących do zapamiętywania danych, pierwotnie dotyczyło tak zwanych encji w bazach relacyjnych, obiektami odpowiedzialnym za przechowywanie dokumentów są repozytoria (Repository); skrót ten także jest wykorzystywany do określania praw do dokumentów na modelach procesów biznesowych i jako alternatywne scenariusze przypadków użycia w tak zwanych macierzach CRUD:

(ź.:Imam, A. A., Basri, S., Ahmad, R., Watada, J., & González-Aparicio, M. T. (2018). Automatic schema suggestion model for NoSQL document-stores databases. Journal of Big Data, 5(1), 46. https://doi.org/10.1186/s40537-018?0156?1 Truica, C.-O., Radulescu, F., Boicea, A., & Bucur, I. (2015). Performance evaluation for CRUD operations in asynchronously replicated document oriented database. 2015 20^th International Conference on Control Systems and Computer Science, 191???196.
Gupta, S. (2012). Simplifying Use Case Models using CRUD Patterns. 2(2), 3.

dane

fakty, liczby, na których można się oprzeć w wywodach, informacje wyrażone w pewnym języku (s.j.p. encyklopedia PWN)

decyzja

postanowienie będące wynikiem dokonania wyboru (s.j.p.); decyzja ? nawet bardzo skomplikowana ? nie jest procesem a zaistniałym faktem, odpowiedzią na zastane warunki [przyp. J. Żeliński], (patrz także ?tablica decyzyjna? i ?drzewo decyzyjne?)

dedukcja

[łac. deductio ?wyprowadzenie?], log. rozumowanie (wnioskowanie), które posiada cechę niezawodności, tzn. od prawdziwych przesłanek prowadzi do prawdziwych wniosków dzięki zastosowaniu niezawodnej reguły wnioskowania (wnioskowanie); (patrz: system dedukcyjny, rachunek zdań)wybrane podstawowe reguły wnioskowania:

• prawo wyłączonego środka (z dwóch zdań: zdania lub jego zaprzeczenia jedno zawsze jest prawdziwe), prawo to jest odpowiednikiem reguły tertium non datur (łac. trzeciej możliwości nie ma)
• prawo sprzeczności, czasem także prawo niesprzeczności (nie może być jednocześnie prawdziwe zdanie i jego zaprzeczenie)
• prawo sylogizmu, prawo przechodności implikacji (jeżeli z jednego zdania wynika drugie i z drugiego trzecie, to z pierwszego wynika trzecie)
• prawa transpozycji:
  • jeżeli z jednego zdania wynika drugie, to z zaprzeczenia drugiego wynika zaprzeczenie pierwszego, prawo to jest odpowiednikiem arystotelesowskiej reguły wnioskowania modus tollendo tollens (łac. sposób zaprzeczający przy pomocy zaprzeczenia)
  • jeżeli z zaprzeczenia zdania wynika drugie zdanie, to z zaprzeczenia drugiego wynika pierwsze, prawo to jest odpowiednikiem arystotelesowskiej reguły wnioskowania modus tollendo ponens (łac. sposób potwierdzający przy pomocy zaprzeczenia)
  • jeżeli z jednego zdania wynika zaprzeczenie drugiego, to z drugiego wynika zaprzeczenie pierwszego, prawo to jest odpowiednikiem arystotelesowskiej reguły wnioskowania modus ponendo tollens (łac. sposób zaprzeczający przy pomocy potwierdzenia)
• prawo redukcji do absurdu (reductio ad absurdum): jeżeli z pierwszego zdania wynika jednocześnie i drugie i zaprzeczenie drugiego, to pierwsze jest fałszywe
• prawo Dunsa Szkota: jeżeli zdanie jest fałszywe, to wynika z niego każde inne zdanie (nazywane czasami regułą manipulacji)

definicja

(definicja równościowa) składa się z 3 części: 1. Definiendum (wyrażenia definiowanego), 2. Spójnika definicyjnego ? wyrażenia postaci: jest to, znaczy, oznacza, nazywamy denotuje, znaczy tyle samo, co, ewentualnie funktora zdaniotwórczego ??? albo ?=?, 3. Definiensa (wyrażenia definiującego); sens słowa ?równościowa? w odniesieniu do definicji wiąże się w poprawnej definicji z równym ( w znaczeniu takim samym) zakresem definiendum i definiensa; znaczenie definiendum powinno być takie same, jak definiensa. (Hołówka, 2012; Malinowski, 2019; Ziembiński, 2014) 

definicja realna

klasyfikator, odnosi się do desygnatów (konkretnych przedmiotów), a nie ich oznaczenia w danym języku (definicja sprawozdawcza), podaje taką charakterystykę przedmiotu, którą można przypisać tylko i wyłącznie danemu przedmiotowi; definicja realna powinna podawać cechy (konstytutywne) przedmiotu; (zdaniem Zygmunta Ziembińskiego definicje realne powstają na podstawie milczącego założenia, dokonywanego przez badaczy, że jest możliwe i udało się wydzielić przedmioty zaliczone do przedmiotów danego rodzaju) (Hołówka, 2012; Malinowski, 2019; Ziembiński, 2014) (ang. intentional definition)

definicja sprawozdawcza

log. definicja zdająca sprawę z przyjętego w danym języku sposobu rozumienia znaczeń wyrazów (opisowa) (Hołówka, 2012; Malinowski, 2019; Ziembiński, 2014) (ang. lexical definitions)

definicja zakresowa

enumeracja, enumerator, jest tworzona poprzez wyliczenie (np. dzień tygodnia to poniedziałek, wtorek, środa, czwartek, piątek, sobota, niedziela) (Hołówka, 2012; Malinowski, 2019; Ziembiński, 2014) (ang. extensional definition)

diagram

w nauce termin ten jest używany na oba sposoby; na przykład Anderson (2003) stwierdził bardziej ogólnie, że ?diagramy są obrazowymi, ale abstrakcyjnymi przedstawieniami informacji, a mapy, wykresy liniowe, wykresy słupkowe, plany inżynieryjne i szkice architektów są przykładami diagramów, podczas gdy fotografie i wideo nimi nie są?. Z drugiej strony Lowe (1999) zdefiniował diagramy jako ?abstrakcyjne graficzne przedstawienia przedmiotu, który reprezentują?.W sensie szczegółowym diagramy i wykresy stanowią przeciwieństwo grafiki komputerowej, ilustracji technicznych, infografik, map i rysunków technicznych, przedstawiając ?raczej abstrakcyjne niż dosłowne reprezentacje informacji?. Istota diagramu może być postrzegana jako:forma zbudowana z wizualnych elementów, które nie pokazują danych ilościowych, ale raczej związki i abstrakcyjne informacje, zbudowane z elementów takich jak kształty geometryczne, które są połączone liniami, strzałkami lub innymi łączami wizualnymi.Anderson, M., Cheng, P., & Haarslev, V. (2003). Theory and Application of Diagrams: First International Conference, Diagrams 2000, Edinburgh, Scotland, UK, September 1???3, 2000 Proceedings. Springer.Lowe, R. (1999). Cognitive Science Approaches To Understanding Diagrammatic Representations.

digital twin

(ang. cyfrowy bliźniak) idea po raz zastosowana w 1960 roku kiedy to amerykańska agencja kosmiczna NASA potrzebowała stworzyć fizycznie zduplikowane systemy na Ziemi, aby dopasować je do systemów w przestrzeni kosmicznej; jako formalna koncepcja powstała w 2002 roku (przypisywana Michaelowi Grievesowi, wówczas z Uniwersytetu Michigan, w 2002 r.), w literaturze pojawia się od ok. 2016 roku; cyfrowe bliźniaki są wynikiem ciągłego doskonalenia w tworzeniu projektów produktów i działań inżynieryjnych: przeszły drogę od ręcznego kreślenia rysunków produktów i specyfikacji inżynierskich, przez komputerowo wspomagane projektowanie, do inżynierii systemów opartej na modelach. W obszarze systemowych analiz organizacji, tak zwanych analiz biznesowych, każda firma może stworzyć cyfrową kopię swoich procesów (model procesów: cyfrowy bliźniak procesów biznesowych) w celu prowadzenia analiz wpływu zmian na całość. Taki model to model rzeczywistego procesu, usługi lub produktu, a nawet całej organizacji, który umożliwia testowanie różnych scenariuszy w środowisku o zerowym ryzyku (czyli na modelach).Cyfrowe bliźniaki nie tylko modelują infrastrukturę, modelują także procesy biznesowe, pozwalają użytkownikowi testować nowe procedury, dane wejściowe i inne zmienne, aby zobaczyć, jak wpływają one na wydajność procesu, pozwalają sprawdzić, jak zmiany w jednym obszarze wpływają na cały ekosystem organizacji. Są np. bardzo przydatne w analizach wpływu wdrożeń systemów IT na organizację.

Stworzenie takiego modelu powinien być jednym z pierwszych kroków do transformacji procesów biznesowych w firmie i wdrożeń systemów ERP.

Dorrer, M. G. (2020). The digital twin of the business process model. Journal of Physics: Conference Series, 1679(3), 032096. https://doi.org/10.1088/1742???6596/1679/3/032096

Singh, M., Fuenmayor, E., Hinchy, E. P., Qiao, Y., Murray, N., & Devine, D. (2021). Digital twin: Origin to future. Applied System Innovation, 4(2), 36.

Jones, D., Snider, C., Nassehi, A., Yon, J., & Hicks, B. (2020). Characterising the Digital Twin: A systematic literature review. CIRP Journal of Manufacturing Science and Technology, 29, 36???52. https://doi.org/10.1016/j.cirpj.2020.02.002

dogmat

twierdzenie przyjmowane za pewne i prawdziwe jedynie na mocy autorytetu osoby, która je wygłasza

doksastyczny

oparty na założeniu (przypuszczeniu)

dokument

nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią (USTAWA z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny); ta prawna definicja oznacza, że jest nim każdy utrwalony materiał np. w postaci tekstu, fotografii lub jakikolwiek inny przedmiot, mający wartość informacyjną; 

dokument elektroniczny

prawna definicja pojęcia dokument elektroniczny to: stanowiący odrębną całość znaczeniową zbiór danych uporządkowanych w określonej strukturze wewnętrznej i zapisany na informatycznym nośniku danych (na podst. USTAWA z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne), patrz także: artifact-centric paradigm; na podstawie definicji pojęcia dokument (patrz słownik) można wywodzić, że ww. zbiór danych, zapisany na, innym niż elektroniczny, nośniku, są dokumentem (i tak np. ?dokument elektroniczny? po jego wydrukowaniu jest ?dokumentem?).Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie identyfikacji elektronicznej i usług zaufania w odniesieniu do transakcji elektronicznych na rynku wewnętrznym oraz uchylające dyrektywę 1999/93/WE, zwane dalej ?elDAS?, w art. 3 pkt 35 definiuje dokument elektroniczny jako każdą treść przechowywaną w postaci elektronicznej, w szczególności tekst lub nagranie dźwiękowe, wizualne lub audiowizualne. Rozporządzenie elDAS nie różnicuje dokumentu ze względu na sposób jego sporządzenia. Upraszczając, każda treść w postaci elektronicznej jest w świetle elDAS ? dokumentem elektronicznym.Tym samym np. skan oferty (zawierający treść oferty) mieści się w definicji dokumentu elektronicznego w rozumieniu elDAS.

drzewo decyzyjne

graficzna metoda wspomagania procesu podejmowania decyzji (dokonywania wyboru), każde drzewo można zamienić na zestaw reguł decyzyjnych, dla dużej liczby wariantów możliwych, gdy sens ma mała ich liczba, narzędzie bardzo nieefektywne i trudne do aktualizacji, decyzja z użyciem drzewa decyzyjnego podejmowana jest w wielu krokach, tylu ile poziomów węzłów ma dane drzewo decyzyjne (porównaj z ?tablica decyzyjna?)

Dublin Core

specyfikacja standaryzująca metadane (etykiety i zawartość) dokumentów, zalecana dla systemów ?records management? (zarzadzanie aktami/dokumentami/informacją) ich specyfikację zawiera dokument DCMI Metadata Terms.

dygitalizacja

(digitalizacja, cyfryzacja) nadawanie postaci cyfrowej danym pisanym i drukowanym, zawartym na nośnikach magnetycznych lub innych (s.j.p.)

EFFBD

Enhanced Function Flow Block Diagram (więcej: https://www.vitechcorp.com/resources/core/onlinehelp/desktop/Views/Enhanced_Function_Flow_Block_Diagram_(EFBD).htm)

ekonomia

nauka o prawach rządzących produkcją, wymianą i podziałem dóbr w społeczeństwie; też: nauka o racjonalnym gospodarowaniu (źr. s.j.p.)

ekosystem inżynierii cyfrowej

także Digital Engineering Ecosystem, obejmuje wzajemnie połączone środowiska cyfrowe przedsiębiorstw, sieci interesariuszy i dane semantyczne, które umożliwiają wymianę cyfrowych artefaktów z wiarygodnego źródła w celu realizacji swoich celów (źr. OMG MBSE wiki)

elementarny

(także ?atomowy?) w modelowaniu: niepodlegający dalszej dekompozycji (źr. OMG.org)

elementarny proces biznesowy

zadanie wykonywane przez jedną osobę, w jednym miejscu i określonym czasie, w odpowiedzi na określone zdarzenie biznesowe; zadanie to prowadzi do uzyskania mierzalnej wartości biznesowej; po jego wykonaniu dane są w spójnym stanie; (przypadki użycia powinny realizować elementarne procesy biznesowe, cytat z : UML i wzorce projektowe, Craig Larman)

enumeracja

precyzyjne wyliczenie (lista) dopuszczalnych wartości, nazw rzeczy itp; ?enumeratywne? wyliczenie oznacza, że inne nazwy, niż wymienione, są niedopuszczalne (np. nazwy dni tygodnia lub miesięcy); w informatyce oznacza zamknięty i niemodyfikowalny słownik wartości atrybutu 

envelope

(koperta), wzorzec projektowy stosowany do budowy repozytoriów treści organizowanych i przetwarzanych jako dokumenty; zakłada, że dane są organizowane w kontekstowe agregaty jako dokumenty/formularze ?Document? (JSON, XML, inne), dokumenty są przechowywane jako wartości atrybutu ?dokument? obiektu ?entity? będącego jego nośnikiem, wyszukiwanie (indeksowanie) odbywa się na bazie metadanych stanowiących dodatkowe atrybuty tego nośnika.  

Realizacja wzorca Koperta (Envelope)Podstawowe zalety i korzyści: oddzielenie logiki przetwarzania i wydajności aplikacji od struktury danych, uniezależnienie się od różnorodności i zmian struktury dokumentów, przechowywanie statusu dokumentów poza dokumentem. Odmianą tego wzorca jest stosowanie repertoriów czyli tematycznych (dziedzinowych, kontekstowych) separowanych zestawów metadanych:Repertoria

W tym przypadku rozdzielono role przechowywania od indeksowania: obiekty klasy Kontekst to tylko dziedzinowe (tematyczne) metadane z odnośnikiem do miejsca przechowywania dokumentu, dokumenty przechowywane są w ?kopertach? Dokument oznaczonych tylko atrybutem ID. Tak np. działa system biblioteczny, w którym do jednego księgozbioru (dokumenty) są osobno katalogi: wg. autora, wg. rodzaju, wg. tytułu itp.. Ta wersja jest wykorzystywana gdy dokumenty są trzymane w chmurze w bazie NoSQL typu Key Value, a logika (w tym właśnie repertoria) są w naszej macierzystej aplikacji. Wtedy często mamy tylko jedno repertorium jako logiczne powiązanie informacji o dokumentach, z tymi dokumentami. Jeden z opisów wzorca:Feldman, D. (2018, sierpień 10). Design Patterns: The Envelope Design Pattern [Blog]. MarkLogic. https://www.marklogic.com/blog/envelope-design-pattern/Przykłady zastosowań:Zelinski, J. (2021). Digital documents as data carriers and a method of data management guaranteeing the unambiguity of the recorded information. W Management and Strategies for Digital Enterprise Transformation (T. 1). IGI Global. https://www.igi-global.com/chapter/digital-documents-as-data-carriers-and-a-method-of-data-management-guaranteeing-the-unambiguity-of-the-recorded-information/275700

epistemiczny

oparty na wiedzy

epistemologia

teoria lub metodologia nauki uprawiana w świetle filozoficznej teorii poznania, także, jako teoria poznania, dział filozofii traktujący o przedmiocie, treści, procesach, sposobach, granicach i kryteriach ludzkiego poznania

ERD

model związków encji, określany jest również jako: model E?R lub ERD. Skróty te pochodzą od angielskiej nazwy Entity Relationship Diagram; metoda zaprezentowana została po raz pierwszy przez Petera Chena w 1976 roku; późniejszych, drobnych modyfikacji w diagramie dokonali między innymi Charles Bachman oraz James Martin; jest to jedna z najpopularniejszych, dotychczas zaprojektowanych, metod modelowania danych (źr.: mFiles); ERD to notacja służąca do modelowania danych w modelu relacyjnym (diagram ERD), zakładającym usuwanie redundancji danych w bazie danych, to znaczy, że określone dane przechowywane są raz w jednym miejscu (tabela) i linkowane są do innych, powiązanych z nimi logicznie, (normalizacja modelu danych) danych; alternatywną metodą zarządzania danymi, opracowaną pod koniec lat 90-tych, są bazy zwane NoSQL (Not only SQL), zyskujące coraz większą popularność z uwagi na większą wydajność i skalowalność, szczególnie w systemach BigData. 

ERP

System Enterprise Resource Planning (ERP) jest systemem informatycznym przedsiębiorstwa
zaprojektowanym w celu integracji i optymalizacji procesów biznesowych i transakcji w korporacji. ERP to koncepcje i systemy oparte na przemyśle i jest powszechnie akceptowane przez przemysł jako praktyczne rozwiązanie w celu osiągnięcia integracji systemów informacyjnych przedsiębiorstwa. [Moon, Y. B. (2007). Enterprise Resource Planning (ERP): A review of the literature. International Journal of Management and Enterprise Development, 4(3), 235. https://doi.org/10.1504/IJMED.2007.012679]

evidence-based analysis

w inżynierii oprogramowania podejście do analizy i projektowania oparte na dowodach, czyli na możliwych do potwierdzanie faktach zamiast na subiektywnych relacjach i oczekiwaniach (patrz także artifact-centric paradigm) Kitchenham, B. A., Dyb?, T., & Jorgensen, M. (2004). Evidence-based Software Engineering. Th International Conference on Software Engineering, 9.

fakt

to, co zaszło lub zachodzi w rzeczywistości (źr. SJP PWN), w notacji SBVR element łączący pojęcia w wyrażenie (predykat zdaniotwórczy łączący nazwy w zdanie)

falsyfikacja

zasada logiki mówiąca, że wskazanie faktu niezgodnego z teorią obala teorię; odmiana jednego z rozumowań zwanego sprawdzaniem; termin ten rozpowszechniony został za sprawą krytycznego racjonalizmu Karla Poppera i obecnie stanowi podstawę metody naukowej; wnioskowanie falsyfikujące przebiega według schematu modus tollendo tollens; modus tollens (łac. modus tollendo tollens, sposób zaprzeczający przy pomocy zaprzeczenia) ? wnioskowanie logiczne, reguła logiki mówiąca, że jeśli zaakceptujemy, że z X wynika Y oraz to, że Y jest fałszywe, to musimy zaakceptować też fałszywość X. 

Filozofia informatyki

Filozofia informatyki zajmuje się zagadnieniami ontologicznymi i metodologicznymi wynikającymi z dyscypliny akademickiej informatyki, a także praktyką tworzenia oprogramowania oraz jego komercyjnym i przemysłowym wdrożeniem. Dokładniej, filozofia informatyki rozważa ontologię i epistemologię systemów obliczeniowych, koncentrując się na problemach związanych z ich specyfikacją, programowaniem, wdrażaniem, weryfikacją i testowaniem. Złożona natura programów komputerowych zapewnia, że ??wiele pojęciowych pytań podnoszonych przez filozofię informatyki ma pokrewne pytania w filozofii matematyki , filozofii nauk empirycznych i filozofii technologii.
(źr. https://plato.stanford.edu/entries/computer-science/)

funkcja

możliwość wykonania określonej operacji przez urządzenie lub program komputerowy (s.j.p.) (patrz także use case oraz usługa aplikacji)

funkcjonalność

(funkcjonalny), określona funkcja systemu, zadanie, możliwość wykonania określonej operacji przez program komputerowy (aplikację), patrz także potrzeba

generalizacja

uogólnienie oparte na wybranych cechach wspólnych elementów (definicji) uogólnianych, utworzenie definicji o poszerzonym zakresie: uogólnienie obejmujące znaczenia pojęć generalizowanych

homunkulus

w filozofii informatyki wizualizacja istoty ludzkiej, gdzie każda część ciała jest proporcjonalna do obszaru, który zajmuje ona w mózgu. (Searle, 1990, 2013)

ICOM

metoda, system modelowania procesu biznesowego z użyciem pojęć: wejście, wyjście, sterowanie, mechanizm (ang. Input, Output, Controll, Mechanizm), zastosowana między innymi w notacji IDEF0

idealizacja

w metodologii: model teoretyczny przyjmujący określone cechy dla nieistniejących w rzeczywistości warunków, doskonałych w danym zakresie, metoda idealizacji i konkretyzacji: (metodologia) dwuetapowa metoda badawcza polegająca w pierwszym etapie na idealizacji badanych obiektów, konstruowaniu „typów idealnych”, „modeli teoretycznych” i wyprowadzaniu praw idealizacyjnych, w drugim etapie zaś na stopniowej konkretyzacji (aproksymacji) ustalonych praw i teorii idealizacyjnych przez stopniowe uchylanie założeń idealizujących i modyfikację tych praw i teorii, przybliżającą je do warunków rzeczywistych; metoda ta jest stosowana we wszystkich naukach empirycznych jako podstawa wszelkich teorii naukowych; ?idealizujemy coś? (Stokhof et al., 2011), patrz takżę: Weisberg, M. (2007). Three Kinds of Idealization: The Journal of Philosophy, 104(12), 639???659. https://doi.org/10.5840/jphil20071041240, oraz Matthews, M. R. (2004). Idealisation and Galileo?s pendulum discoveries: Historical, philosophical and pedagogical considerations. Science & Education, 13(7???8), 689???715.znane powszechnie przykłady idealizacji: wahadło idealne, ciało doskonale czarne, i wiele innych (ciekawy artykuł: The pendulum swing), patrz hasło „model”

IDEF0

notacja modelowania procesów biznesowych z rodziny metod IDEF (IDEF? Function Modeling Method) oparta na metodzie ICOM

implementacja systemu

rzeczywista konstrukcja inżynierska, wyrażona jako konstrukcja mechaniczna, oprogramowanie komputerowe itp. (patrz architektura systemu, J. Żeliński, Zastosowanie notacji UML i Ogólnej Teorii Systemów w modelowaniu odpowiedzi systemów, 2019), ?znaczenie ?implementacji? nie jest ściśle zdefiniowane, ale oznacza bardziej wyrafinowaną lub wyszukaną formę w odniesieniu do pewnego kontekstu modelowania (UML, 2.5.1. rozdz. 7.7.3.4. Realization).

IMRaD

format (struktura) IMRaD odnosi się do opracowania podzielonego na cztery główne sekcje: wprowadzenie (uzasadnienie prowadzenia badania lub ekspertyzy), metody (jakich narzędzi i metod użyto), wyniki (co odkryto, osiągnięto, wyjaśniono) i dyskusja (co to znaczy i co dalej) oraz streszczenie (podsumowanie całości umieszczane na początku); taka struktura tekstu jest wymagana od publikacji naukowych, a także zalecana do raportowania wszelkich analiz, systematycznych badań w naukach społecznych, naukach przyrodniczych lub inżynierii i informatyce. (Wu, 2011):

Wu, J. (2011). Improving the writing of research papers: IMRAD and beyond. Landscape Ecology, 26(10), 1345???1349. https://doi.org/10.1007/s10980-011?9674?3

informacja

to, co powiedziano lub napisano o kimś lub o czymś, także zakomunikowanie czegoś, dane przetwarzane przez komputer (na podst. SJP); Dane vs. Informacja [Data vs. Information] (J.Żeliński, opracowanie własne); Prawo:Informacja może być także przedmiotem umów zleceń i o dzieło. W przypadku umów o dzieło, może stanowić sobą być utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Informacja nie jest dziełem, jeżeli stanowi jedynie zapis (relacja), jest wtedy efektem starannego działania. Dzieło, jako przedmiot umowy, musi być z góry określone i musi mieć formę ucieleśnioną (nie więc dziełem wykład czy referat, są one starannym działaniem). Informacja może stanowić sobą know-how, pod warunkiem jednak, że łącznie: jest nieujawniona, jest istotna, jest zidentyfikowana (oznaczona). Jest to wartość niematerialna, jednak jej postać musi być ucieleśniona (utrwalona, jako treść: dokument). Informacja nie może być przedmiotem własności (bo nie można jej jako takiej komuś odebrać)!Informacja to dane opisujące świat, przetwarzanie informacji to zbieranie danych, ich udostępnianie oraz modyfikowanie. Sam fakt posiadania określonych danych nie stanowi i ich przetwarzania, gdyż przetwarzanie danych oznacza zdolności do ich interpretacji, to zaś wymaga co najmniej odczytania. System informacyjny zbiór metod, narzędzi i nośników danych, pozwalający na dokonywanie wyżej opisanych operacji. Literatura:Barański, M. (2018). Informacja jako przedmiot zobowiązania umownego. Studia Iuridica, 72, 41?69. https://www.researchgate.net/publication/324571764_Informacja_jako_przedmiot_zobowiazania_umownego/downloadPapakitsos, E. C. (2020). Reconsidering the history and context of information science. International Journal of Advanced Scientific Research, Volume 5(Issue 4), 5, 43?47.Wolak, G. J. (2019). Umowa o dzieło jako zobowiązanie rezultatu. https://doi.org/10.34697/2451???0807-SP-2019???1?006

inżynieria

projektowanie oraz konstruowanie obiektów lub urządzeń technicznych (źr. s.j.p. PWN)

inżynieria oprogramowania: (1) zastosowanie systematycznego, zdyscyplinowanego i mierzalnego podejścia do rozwoju, działania i utrzymania oprogramowania; to znaczy: zastosowanie zasad inżynierii do tworzenia oprogramowania, (2) także badanie metod i narzędzi do prac jak powyżej.(żr.: IEEE)

inżynieria systemów

projektowanie złożonych struktur opisujących systemy i ich zachowanie, projekty systemów wyrażane są w postaci ich modeli: Friedenthal, S., Moore, A., & Steiner, R. (2015). A practical guide to SysML: the systems modeling language (Third edition). Elsevier, MK, Morgan Kaufmann is an imprint of Elsevier. https://www.sciencedirect.com/book/9780128002025/a?practical-guide-to-sysmlOliver, D. W., Kelliher, T. P., & Keegan, J. G. (1997). Engineering complex systems with models and objects. McGraw-Hill.Model: Wzór (opis) czegoś, co ma być wykonane (Mirriam-Webster 1981).

know-how

oznacza pakiet nieopatentowanych informacji praktycznych, wynikających z doświadczenia i przeprowadzonych testów, o niejawnym, istotnym i określonym charakterze (Rozporządzenie Komisji (UE) nr 316/2014 z dnia 21 marca 2014 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień o transferze technologii (CELEX: 32014R0316), oraz Rozporządzenie Unii Europejskiej nr 772/2004 w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 Traktatu do kategorii porozumień o transferze technologii)Know-how nie ma charakteru odkrywczego, nie można więc go opatentować, nie znaczy to jednak, że przedsiębiorca nie może go chronić na inne sposoby. Według ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. (n.d.). Retrieved from http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19930470211): Art. 11.1 Czynem nieuczciwej konkurencji jest przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa albo ich nabycie od osoby nieuprawnionej, jeżeli zagraża lub narusza interes przedsiębiorcy. (?). Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności.

komponent

część składowa, stanowiąca zamknięty konstrukcyjnie element systemu, mogąca być odrębnym przedmiotem dostawy lub realizacji, cechująca się określonym zachowaniem (interfejs), własnym cyklem życia, mogąca być wymieniona na inną, o tych samych cechach zewnętrznych, bez wpływu na pozostałe elementy systemu i system jako całość (na podst, UML, v.2.5.1)

komputer

urządzenie definiowane jako ?procesor + pamięć + program? (Murawski, R. (Red.). (2015). Filozofia matematyki i informatyki. Copernicus Center Press.)

komunikacja

przekazywanie i odbieranie informacji w kontakcie z drugą osobą, komunikacja wymaga ustalenia systemu komunikacji jakim jest język komunikacji, w postaci: słownika pojęć lub (i) zdefiniowanych znaków (semantyka), zestawu dopuszczalnych związków pomiędzy pojęciami ich znaczeń (syntaktyka), oraz kontekstu dziedzinowego ustalającego znaczenia pojęć, jeżeli język jest kontekstowy (pragmatyka) (żr. opr. własne na podstawie, ?Semiotyka? Umberto Eco, Pisma semantyczne, Frege); przykładami sformalizowanych systemów komunikacji są notacje.

koncepcja

idea lub zasada związana z czymś abstrakcyjnym

koncepcja wdrożenia

dokument opisujący całość planowanych prac i ich efekty, zawiera opis tego w jaki sposób Dostawca dostarczy i wdroży oferowane Rozwiązanie, jest to pierwszy etap (dokument) prac dostawcy rozwiązania, zawierający między innymi ?analizę gap-fit?, czyli ocenę stopnia zgodności oferowanego rozwiązania z wymaganiami; dokument opisujący koncepcję wdrożenia powinien zawierać, dla każdego wymagania: potwierdzenie zgodności z wymaganiem lub propozycję alternatywną, opis sposobu realizacji wymagania oraz harmonogram tych prac.

konceptualizacja

stworzenie w umyśle wyobrażenia o czymś

kontekst

fragment tekstu potrzebny do dokładnego rozumienia danych wyrazów lub wyrażeń, zespół odniesień niezbędnych do zrozumienia utworu literackiego, dzieła naukowego itp. (źr. s.j.p. PWN), w modelowaniu określa przestrzeń pojęciową precyzująca semantykę znaków

korelacja

analiza korelacji w statystyce polega na zbadaniu czy dwie zmienne są ze sobą istotnie statystycznie powiązane; nie bada ona związku przyczynowo-skutkowego a po prostu współwystępowanie dwóch zmiennych; gdy badamy czy dwie zmienne są skorelowane ze sobą to nie wiemy, która zmienna wpływa na którą; wiemy tylko, że wartość jednej zmiennej rośnie/maleje w przypadku wzrostu/spadku wartości drugiej zmiennej (także występowanie lub brak występowania)

łańcuch odpowiedzialności

wzorzec architektoniczny zakładający, że przekazywanie żądań do klas bardziej specjalizowanych odbywa się kaskadowo, bez pomijania klas mających pośrednie, ogólniejsze odpowiedzialności,

mapa procesów

pojęcie niesformalizowane, bywa używane wymiennie z pojęciem architektura procesów; mapą procesów najczęściej nazywany diagram (diagramy) obrazujący związki pomiędzy procesami na wysokim poziomie ogólności zwanym procesy end-2-end (na tym poziomie jeden proces obrazowany jest jako jeden symbol), przykładem często spotykanej formy tworzenia map procesów jest notacja operująca wyłącznie pojęciami wejście, proces, wyjście: 

mapa procesu

pojęcie to bywa stosowane zamiennie z pojęciem model procesu lub diagram procesu, patrz także mapa procesów

MBSE

Inżynieria systemów oparta na modelach (MBSE) jest sformalizowaną metodologią, która jest używana do wspierania wymagań, projektowania, analizy, weryfikacji i walidacji związanych z rozwojem złożonych systemów. W przeciwieństwie do inżynierii skoncentrowanej na dokumentach, MBSE stawia modele w centrum projektowania systemu. Zwiększone rozpowszechnienie środowisk modelowania cyfrowego w ciągu ostatnich kilku lat doprowadziło do wzrostu popularności MBSE. W styczniu 2020 roku NASA odnotowała ten trend, informując, że MBSE ?jest coraz częściej wykorzystywany zarówno przez przemysł, jak i rząd jako sposób na śledzenie złożoności systemu?. (źr. Krótkie wprowadzenie do MBSE).

MDA

ang. Model Driven Architecture (architektura zorientowana na modele), architektura oparta na otwartych standardach OMG (Object Management Group), pozwala na odseparowanie w analizie i projektowaniu logiki biznesowej, logiki aplikacji i jej implementacji (źr. www.omg.org/mda).MDA definiuje trzy typy modeli: CIM, PIM, PSM (patrz pozostałe definicje w słowniku). Model CIM (biznesowy) to niezależny od technologii model opisujący cele biznesowe (BMM), procesy biznesowe (BPMN) oraz logikę tych procesów i wspólny słownik (SBVR). Model ten powinien także zawierać struktury danych (dokumentów, tu UML). Model PIM (UML) to model opisujący wewnętrzną architekturę i logikę planowanej do wdrożenia aplikacji (oprogramowania). Zakres tego wdrożenia określa sie z użyciem diagramu przypadków użycia (nie on elementem ani CIM ani PIM, to łącznik). Model PSM to projekt wykonania oprogramowania w określonym środowisku developerskim. Tu praktycznie powstaje jedynie model wdrożenia (UML) i dokumentacja kodu w formie wybranej przez wykonawcę.

Struktura modeli w MDA. Po lewej stronie typowy proces MDA, po prawej próba użycia modeli wykonywalnych BPMN (BPEL4WS) w miejsce PIM, ścieżka ta jednak nie przyjęła się. Czytaj także: MDA ? Cztery produkty czyli dwa etapy: wymagania i produktZelinski, J. (2020). Synthesis of MOF, MDA, PIM, MVC, and BCE Notations and Patterns. W Applications and Approaches to Object-Oriented Software Design: Emerging Research and Opportunities (s. 78???89). IGI Global. https://www.igi-global.com/book/applications-approaches-object-oriented-software/235699

MDE

Model-driven engineering (MDE), metodologia analizy i projektowania zorientowana na tworzenie modeli danej dziedziny, w tym modeli pojęciowych i innych, budowanych z wielu różnych perspektyw w celu opisania problemu i jego specyfiki; bazuje na stosowaniu abstrakcji i modeli mechanizmów rządzących daną dziedziną zamiast detalicznych wyliczeń i algorytmów.

mechanizm

sposób, w jaki coś powstaje, przebiega lub działa (słownik j.polskiego PWN), np. sposób działania organizacji, oprogramowania; w nauce mechanizmy są obiektami o określonych własnościach i procesami zorganizowanymi w taki sposób, że powodują one regularne zmiany, począwszy od początku, czy też warunków początkowych, aż do zakończenia działania lub warunków końcowych (statystycznie określona korelacja nie jest modelem, nie określa ona związku przyczynowo-skutkowego, jest jedynie stwierdzeniem statystycznej powtarzalności) (Machamer, P., Darden, L., & Craver, C. F. (2000). Thinking about mechanisms. Philosophy of Science, 67(1), 1?25.); .?mechanizm jest wyjaśnieniem powiązania, którego Hume szukał między przyczyną a skutkiem?, ?mechanizm zachowania jest złożonym systemem, który opisuje to zachowanie poprzez interakcję wielu komponentów, przy czym interakcję między komponentami można opisać opisać jako związki uogólnień (generalizacji) komponentów tego systemu? (Glennan, 1996), (patrz także: Mechanism in Science)

mechatronika

dział techniki łączący elementy mechaniki, budowy maszyn, elektroniki, automatyki, robotyki oraz informatyki (s.j.p. PWN); także dziedzina nauki o systemach łączących w sobie elementy mechaniki i oprogramowania (Mhenni et al., 2014) 

meta-

jako przedrostek oznacza opis jeden poziom opisu (uogólnienia) wyżej (patrz MOF), (Gašević et al., 2009)

metadane

inaczej ?dane o danych?, lub też ?informacja o informacji?; metadanymi są np. nazwy kolumn tabel i zestawień, definicje i nazwy pól formularzy, znaczniki XML. (patrz także Metadane).

metamodel

generalizacja modelu, innymi słowy jeżeli model to abstrakcja określonej rzeczywistości, to metamodel jest uogólnieniem określonej klasy (zbioru) takich modeli (abstrakcji), dany metamodel systemu reprezentuje wszystkie systemy zgodne z tym metamodelem, metamodel to klasa modeli, metamodel definiuje semantykę i syntaktykę określonej klasy modeli

metoda

systematycznie stosowany sposób (Kotarbiński), w obiektowych technikach projektowania, sposób realizacji operacji klasy (obiektu)

metoda naukowa

działanie polegające na usystematyzowanym i sformalizowanym dochodzeniu do prawdy, którego celem jest obiektywizacja wyników jakim jest teoria wyjaśniająca obserwowane fakty (mechanizm ich powstawania). ?Metoda naukowa powinna być odróżniana od celów i produktów nauki, takich jak wiedza, przewidywania czy kontrola. Metody są środkami, za pomocą których te cele są osiągane. Metodę naukową należy również odróżnić od meta-metodologii, która obejmuje wartości i uzasadnienia stojące za konkretną charakterystyką metody naukowej (tj. metodologii) ? wartości takie jak obiektywność, odtwarzalność, prostota czy dotychczasowe sukcesy. Proponuje się reguły metodologiczne, które mają rządzić metodą, a meta-metodologicznym pytaniem jest, czy metody przestrzegające tych reguł spełniają dane wartości. Wreszcie, metoda różni się, do pewnego stopnia, od szczegółowych i kontekstualnych praktyk, poprzez które metody są wdrażane. Te ostatnie mogą obejmować: konkretne techniki laboratoryjne; formalizmy matematyczne lub inne specjalistyczne języki używane w opisach i rozumowaniach; środki technologiczne lub inne środki materialne; sposoby komunikowania i dzielenia się wynikami, czy to z innymi naukowcami, czy z ogółem społeczeństwa; lub konwencje, zwyczaje, wymuszone obyczaje i instytucjonalne kontrole tego, jak i czym zajmuje się nauka.? (Scientific Method)

metodologia

zespół naukowo opracowanych metod (SJP)

metodyka

zbiór metod (SJP)

mikro aplikacja

interaktywny moduł oprogramowania zaprojektowany tak, aby działał jako w pełni zakodowana aplikacja lub strona internetowa; aplikacja, która jest bardzo skoncentrowana na wykonywaniu tylko jednego zadania (wspiera jedno zadanie, aktywność procesu biznesowego); w odróżnieniu od pojęcia mikroserwis, jest skoncentrowana na określonym celu (value); mikro aplikacja jest z zasady samowystarczalnym komponentem, pojęcie to powstało w odpowiedzi na mikroserwisy, które stały się zbyt rozdrobnione, nazwa mikroserwis coraz częściej jest intepretowaną jako samodzielna operacja, co doprowadziło do narastającej komplikacji zarządzania taką architekturą, 

mikroserwis

koncepcja budowy architektury aplikacji oparta na założeniu, że budowa i rozwój aplikacji to wiele odrębnych prostych usług zamiast jednej monolitycznej całości, w architekturze mikroserwisów usługi są drobnoziarniste, a protokoły są lekkie;

model

abstrakcyjna konstrukcja wyrażona wzorami matematycznymi, schematem blokowym lub algorytmem, opisująca mechanizm zachowania się określonej rzeczywistości (systemu) i wyjaśniająca te zachowania (Kühne, 2006); opisany w określonym języku system założeń, pojęć i zależności między nimi pozwalający opisać (modelować) w przybliżony sposób jakiś aspekt rzeczywistości, może zostać wyrażony wzorami matematycznymi lub schematem blokowym (model nominalny, abstrakcyjny), patrz także mechanizm jako model, (Craver & Tabery, 2019).

Modelowanie polega na abstrahowaniu od określonych szczegółów i stworzeniu idealizacji tak, by skupić się na istocie danej rzeczy. Dobry model opisuje wyłącznie mechanizm, jednak obserwowalna zmiana stanów ?maszyny? nie jest modelem (opisem) mechanizmu jej działania (Craver & Tabery, 2019).Frigg, R., & Hartmann, S. (2018). Models in Science. In E. N. Zalta (Ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2018). Metaphysics Research Lab, Stanford University. Retrieved from https://plato.stanford.edu/archives/sum2018/entries/models-science/Craver, C., & Tabery, J. (2019). Mechanisms in Science. W E. N. Zalta (Red.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2019). Metaphysics Research Lab, Stanford University. https://plato.stanford.edu/entries/science-mechanisms/także: ?Model: Wzór (opis) czegoś, co ma być wykonane? (Mirriam-Webster 1981); Frigg, R., & Hartmann, S. (2006). Scientific models.

„Perfekcję osiąga się wtedy, gdy nie można już nic odjąć, a nie dodać.” (Antoine de Saint-Exupéry)

model biznesowy

Według M. E. Portera model biznesowy jest opisem działalności przedsiębiorstwa, która zapewnia mu zyski. Sprowadza się to do określenia roli organizacji w rynkowym łańcuchu wartości, w jakim działa oraz opisania mechanizmu tworzenia tej wartości wewnątrz organizacji. Modele takie wyraża się obecnie w postaci procesów biznesowych i struktur oraz ich dynamiki. Typowe elementy modelu biznesowego: rynkowy nadrzędny łańcuch wartości, model wewnętrznego łańcucha wartości, model rynkowych pięciu sił, także kontekstowa analiza SWOT (źr. M.E.Porter Strategia konkurencji).

model dziedziny systemu

(domain model), jest to model opisujące zachowanie się systemu, model ten opisuje reakcje określonego systemu na bodźce, czyli tak zwaną logikę dziedzinową, w przypadku oprogramowania wspierającego zarzadzanie organizacją, jest to logika biznesowa i przetwarzane dane (patrz M.Fowler: An object model of the domain that incorporates both behavior and data); np. model dziedziny systemu (aplikacji) służącego do wystawiania faktur sprzedaży, to model opisujący sposób tworzenia treści faktur na podstawie zamówień: ceny brutto, upusty, wartości podatków itp., w przypadku stosowania wzorca architektonicznego MVC (Model, View, Controler) jest to komponent Model, realizujący logikę zachowania się systemu.

model pojęciowy

(the conceptual model): jest reprezentacją systemu, zjawiska lub problemu, który pokazuje kluczowe pojęcia, zmienne, relacje i założenia. Może być wyrażony za pomocą słów, diagramów lub innych form i pomaga kierować pytaniami badawczymi, hipotezami, metodami i analizą,

model procesu

diagram (schemat blokowy) obrazujący proces (np. .biznesowy) wg. ustalonej konwencji z użyciem określonej notacji

model systemu

przedstawienie interesujących nas istotnych właściwości rzeczywistego (lub tworzonego) systemu w dogodnej dla nas postaci. Model systemu jest z reguły uproszczeniem rzeczywistości. Powinien zewnętrznie zachowywać się podobnie jak system, aczkolwiek może mieć inną strukturę wewnętrzną.
Modele: (1) koncepcyjne albo jakościowe, (2) fizyczne, (3) komputerowe, (4) matematyczne. (źr. Findeisen, (Ed.). (1985). Analiza systemowa???Podstawy i metodologia. Państw. wydawn. nauk. )

modelowanie

proces analizy i tworzenia modeli określonej rzeczywistości, podstawowym celem modelowania w analizach jest: przewidywanie, zrozumienie, eksploracja, komunikacja; typowy proces modelowania to: tworzenie modeli mentalnych ? nieformalnych reprezentacji świata, szkiców, następnie ma miejsce tworzenie modeli formalnych, te mogą być tworzone jako modele matematyczne lub jako schematy blokowe wykonane z użyciem sformalizowanych notacji (Steven Lade, 2019). 

moduł

wyodrębniony element architektury rozwiązania (systemu informatycznego) pełniący ustaloną funkcję, łatwy do określenia i wykorzystania jako część większej całości (sł. j.polskiego).

modus ponendo ponens

[łac., ?sposób potwierdzający potwierdzeniem?], log. prawo rachunku zdań (sylogizmu kategoryczno-hipotetycznego), według którego prawdziwość poprzednika prawdziwej implikacji pociąga za sobą prawdziwość następnika tej implikacji[(p -> q) i p] -> q (interpretujemy: jeżeli q wynika z p, i p jest prawdą, to q jest prawdą)

modus tollendo ponens

[łac., ?sposób potwierdzający zaprzeczeniem?], log. prawo rachunku zdań (sylogizmu alternatywnego), według którego fałszywość jednego ze zdań prawdziwej alternatywy pozwala wnioskować o prawdziwości drugiego.[(p lub q) i ~p] -> q (interpretujemy: jeżeli prawdą jest p lub q, i p nie jest prawdą, to prawdą jest q)

MVC

Podstawowy, obiektowy wzorzec architektoniczny, jest jednym z najczęściej cytowanych (i najczęściej błędnie cytowanych) wzorców (źr.: https://martinfowler.com/eaaCatalog/modelViewController.html).Utożsamiany jest często błędnie z trójwarstwową architekturą strukturalną, gdzie View to interfejs użytkownika, Controller to logika biznesowa a Model to baza danych. Jednak faktycznie są to: View to warstwa prezentacji, Model to logika biznesowa (model biznesowy, dana także a nie tylko), Controller to środowisko wykonawcze całości.

nadzór autorski

jedno z niezbywalnych uprawnień z katalogu autorskich praw osobistych, przysługujące każdemu twórcy z mocy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, polegające na możliwości nadzoru sposobu wykorzystania i eksploatacji własnego utworu przez inne osoby fizyczne i prawne, przykładem pełnienia nadzoru autorskiego jest prawo projektanta i architekta do nadzoru sposobu realizacji (implementacji) jego projektu przez inwestora i wykonawcę, w szczególności wydawania zgody na wprowadzanie zmian do tego projektu; wykonawca (developer) wykonuje w takim przypadku (realizacja/implementacja projektu) utwór zależny (źr. USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych).

nauka

w szerokim znaczeniu, ogół wiedzy ludzkiej ułożonej w system zagadnień: zbieranie i klasyfikowanie faktów (s.j.p.); w wąskim znaczeniu, metody modelowania, abstrakcji i idealizacji, pomijające w zjawiskach aspekty mniej istotne, by docierać do wewnętrznych mechanizmów i prawidłowości, ukrytych przed naszymi zmysłami: wyjaśnianie faktów; celem nauki, w wąskim sensie, jest budowanie teorii naukowych: ?Teoria nie tylko wyjaśnia znane fakty; umożliwia również naukowcom przewidywanie tego, co powinni obserwować, jeśli teoria jest prawdziwa. Teorie naukowe są sprawdzalne. Nowe dowody powinny być zgodne z teorią. Jeśli tak nie jest, teoria jest udoskonalana lub odrzucana. Im dłużej utrzymują się centralne elementy teorii ? im więcej przewiduje ona obserwacji, im więcej testów przechodzi, tym więcej faktów wyjaśnia ? tym silniejsza jest teoria.? (K.Popper, Logika odkrycia naukowego).Kluczowe pojęcie w obecnej nauce to ?model? (https://plato.stanford.edu/entries/models-science/) i ?mechanizm? (https://plato.stanford.edu/entries/science-mechanisms/); patrz także pseudonauka (https://plato.stanford.edu/entries/pseudo-science/) i struktura teorii naukowych (https://plato.stanford.edu/entries/structure-scientific-theories/).

nauka o informacji

(ang. information science), jest to interdyscyplinarna nauka, która bada właściwości i zachowanie informacji, siły rządzące przepływem i wykorzystaniem informacji oraz techniki, zarówno ręczne, jak i mechaniczne, przetwarzania informacji w celu optymalnego przechowywania, wyszukiwania i rozpowszechniania (Borko, 1968); patrz także: Informatyka jako dyscyplina naukowatakże: nauka i praktyka zajmująca się efektywnym gromadzeniem, przechowywaniem, wyszukiwaniem i wykorzystywaniem informacji. Zajmuje się zapisywalnymi informacjami i wiedzą oraz technologiami i powiązanymi usługami, które ułatwiają zarządzanie nimi i ich wykorzystywanie. (What Is Information Science?).

nazwa

klasa, wyraz albo połączenie wyrazowe oznaczające kogoś lub coś (patrz także pojęcie)

notacja

oznaczenie czegoś umownymi znakami; też: zbiór takich znaków i ich wzajemnych związków (na podstawie sł j.polskiego)

ontologia

uporządkowany zbiór pojęć i związków między nimi (OMG.org, 2019), lista pojęć i kategorii w obszarze tematycznym, która pokazuje relacje między nimi, może zostać wyrażona jako model pojęciowy, taki model to formalna (sformalizowana) reprezentacja pewnej dziedziny wiedzy (opisu określonej rzeczywistości),

open/closed principle

zasada otwarte-zamknięte (ang. Open/Closed principle): praktyka projektowania mówiąca, że aplikacje powinny być otwarte na rozszerzenie, ale zamknięte na modyfikacje, oznacza to projektowanie architektury tak, by rozwój oprogramowania opierał się na przyroście kodu a nie na jego modyfikowaniu, dzięki temu rozwój ten nie wymaga każdorazowego re-faktoringu i testowania całości a jedynie tworzenia i testowania nowych komponentów

opinia prawna

pomocniczy materiał analityczny związany z praktycznymi problemami prawnymi dotyczącymi jednostkowej sprawy lub konkretnego przypadku; zazwyczaj sporządzany jest na zamówienie przez wykwalifikowanego prawnika, najczęściej adwokata lub radcę prawnego; przedmiotem opinii prawnej jest co do zasady prawo i jego aktualny stan, opinie wymagające wiedzy specjalistycznej pozaprawnej o określonym przedmiocie, nie są opinią prawną, np. definicja utworu w rozumieniu prawa jest dogmatem, jednak sklasyfikowanie tego czy określona treść ? np. programu komputerowego, dokumentacji ? jest utworem w myśl tej definicji, nie jest opinią prawną a dziedzinową (pozaprawną),

Opis Techniczny Oprogramowania

projekt stosując wzory matematyczne, algorytmy, unikalne struktury i schematy blokowe opisujące mechanizmy działania i struktury informacji. (Jezierski, 2019), w inżynierii jest to model (Kühne, T. 2006).(źr.: Jezierski, J. (2019, czerwca). Ochrona programów komputerowych w prawie własności intelektualnej ? część I ? PARP ? Centrum Rozwoju MŚP. PARP. https://www.parp.gov.pl/component/content/article/57199:ochrona-programow-komputerowych-w-prawie-wlasnosci-intelektualnej-czesc?i, nie są takim opisem same spisane funkcjonalności programu czyli specyfikacja (lista) wymagań funkcjonalnych (wyrok SA w Poznaniu z dnia 4 stycznia 1995 r. I ACr 422/94))Kühne, T. (2006). Matters of (Meta-) Modeling. Software & Systems Modeling, 5(4), 369???385. także https://it-consulting.pl/prawa-autora-analizy-i-ochrona-know-how-organizacji-analizowanej/)

opracowanie

rozprawa, praca poświęcona jakiemuś zagadnieniu lub czyjejś działalności, autorski produkt pracy, także raport

oprogramowanie

także program, kod umożliwiający użytkowanie komputera w określonym celu (źr. SJP PWN), patrz także aplikacja, np. oprogramowanie aplikacyjne, oprogramowanie systemowe.

paradygmat

przyjęty sposób widzenia rzeczywistości w danej dziedzinie, doktrynie itp. (źr. sł.j.p. PWN)

paradygmat obiektowy

opis rzeczywistości oparty o założenie, że system można opisać z pomocą układu samodzielnych i współpracujących obiektów, cechujących sie hermetyzacją i polimorfizmem; obiekt wyróżnia się określonym stanem i zachowaniem (operacje); w przypadku programowania obiektowego, języki obiektowe realizują reużycie kodu jako dziedziczenie (Korson, T., McGregor, T., & Mcgregor, J. (1990). Understanding Object- Oriented: A Unifying Paradigm. Communications of the ACM September, 1990. Vol. 33: Pp. 40???60. Includes Bibliography., 33. https://doi.org/10.1145/83880.84459)Z uwagi na to, że dziedziczenie łamie zasadą hermetyzacji, jako reużycie kodu, jest zastępowane pojęcie szablonu (template) (OMG.org. (2017, December). Unified Modeling Language (UML) [OMG.org]. UML. https://www.omg.org/spec/UML/).

PIM

an.g Platform Independent Model (model niezależny od platformy, technologii wykonania) (Model Driven Architecture (MDA) | Object Management Group, n.d.); we wzorcu architektonicznym MVC (Model View Controler) jest to model komponentu Model stanowiący niezależny od platformy model funkcjonalności i zachowania biznesowego aplikacji lub systemu zintegrowanego, zbudowany przy użyciu notacji UML i innych powiązanych standardów modelowania OMG (źr. https://www.omg.org/mda/)

pojęcie

słowo lub wyrażenie używane jako nazwa czegoś, zwłaszcza związane z określonym typem języka

podpis elektroniczny

?podpis elektroniczny oznacza dane w postaci elektronicznej, które są dołączone lub logicznie powiązane z innymi danymi w postaci elektronicznej, i które użyte są przez podpisującego jako podpis? (artykuł 3, punkt 10), podpisujący musi być też osobą fizyczną (art. 3, pkt 9), oznacza to także, że ?podpis elektroniczny? to każde dane świadomie użyte do podpisania (oznaczenia) jakiejś treści w postaci elektronicznej w sposób umożliwiający wykazanie ich związku z podpisywaną treścią. Wymogi dla zaawansowanych podpisów elektronicznych (Artykuł 26): a) jest unikalnie przyporządkowany podpisującemu; b) umożliwia ustalenie tożsamości podpisującego; c) jest składany przy użyciu danych służących do składania podpisu elektronicznego, których podpisujący może, z dużą dozą pewności, użyć pod wyłączną swoją kontrolą; d) jest powiązany z danymi podpisanymi w taki sposób, że każda późniejsza zmiana danych jest rozpoznawalna. Oznacza to, każda treść w formie dokumentowej (złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie, źr. Kodeks Cywilny, Art. 77) wzbogacona o możliwość stwierdzenia wprowadzenia zmiany, stanowi sobą ?dokument podpisany zaawansowanym podpisem elektronicznym?.

Taką możliwością jest np. także bezpieczne przetrzymywanie egzemplarza dokumentu do celów porównawczych (usługa tak zwanego elektronicznego notariusza). Istotne jest, że ?podpisowi elektronicznemu nie można odmówić skutku prawnego ani dopuszczalności jako dowodu w postępowaniu sądowym wyłącznie z tego powodu, że podpis ten ma postać elektroniczną lub że nie spełnia wymogów dla kwalifikowanych podpisów elektronicznych? (art. 25, pkt 1 eIDAS), co oznacza, że w praktyce można zastosować dowolny typ podpisu elektronicznego, o ile tylko spełnia warunki jak powyżej (podpis kwalifikowany jest jedynie szczególnym przypadkiem podpisu elektronicznego).

Dokument podpisany odręcznie z pomocą tabletu lub skan odręcznie podpisanego dokumentu jest także podpisanym dokumentem. Minimum wymagań koniecznych do uznania znaku pisarskiego za podpis jest to, by wyrażał, co najmniej nazwisko, umożliwiał identyfikację autora, przynajmniej według takich kryteriów, jak cechy indywidualne i powtarzalne (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 grudnia 1993 r., III CZP 146/93, OSNC 1994, nr 5, poz. 94; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2009 r., IV CSK 78/09, nie publ;. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2007 r., II CSK 124/07, OSNC 2008, nr 9, poz. 102). O autentyczności odręcznego podpisu, w razie sporu, decyduje grafolog. eIDAS (ang. electronic IDentification, Authentication and trust Services) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 910/2014 z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie identyfikacji elektronicznej i usług zaufania w odniesieniu do transakcji elektronicznych na rynku wewnętrznym. Dokument obowiązuje w całej Unii Europejskiej od 1 lipca 2016 roku i jest stosowany bezpośrednio w polskim porządku prawnym.

Podpis elektroniczny w UE (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1999/93/WE z dnia 13 grudnia 1999 r. w sprawie wspólnotowych ram w zakresie podpisów elektronicznych.) Niniejsza dyrektywa ustanawia ramy prawne na szczeblu europejskim dla podpisów elektronicznych oraz uznawania podmiotów świadczących usługi certyfikacyjne. Skutki prawne podpisów elektronicznych.

Nie odmawia się podpisowi elektronicznemu skuteczności prawnej i dopuszczalności jako dowód w postępowaniu sądowym dlatego, że:
– jest w formie elektronicznej,
– nie jest oparty na kwalifikowanym certyfikacie,
– nie jest złożony za pomocą bezpiecznego urządzenia służącego do składania podpisu.(https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=LEGISSUM:l24118)

pojęcie

myślowe odzwierciedlenie istotnych cech przedmiotu lub zjawiska

polimorfizm

polimorfizm polega na tym, że uzyskany efekt zależy od tego komu wydamy polecenie, a nie jak ono brzmi. Chodzi o to by polecenie samo z siebie nie było instrukcja wykonania pracy.

przykład złej praktyki:

• do malarza zwracamy sie „weź farbę i pomaluj ściany na zielono w salonie”
• do tynkarza zwracamy się „weź zaprawę i kielnię i otynkuj ściany w salonie:

przykład użycia polimorfizmu:

• do malarza zwracamy sie „weź się do roboty (w salonie)”
• do tynkarza zwracamy się „weź się do roboty (w salonie)”

dwóm różnym ludziom wydaliśmy identyczne polecenie, ale inny efekt pracy da malarz a inny tynkarz;

w projektowaniu obiektowym polega właśnie na tym, że efekt jaki uzyskamy zależy od tego jaki obiekt wywołamy a nie jakim poleceniem.

polityka biznesowa

określony sposób, wyznacznik, działania osób kierujących jakąś instytucją lub organizacją, precyzowany w szczegółach z pomocą implementujących politykę reguł biznesowych, jest elementem strategii organizacji (na podst. sł. j. polskiego PWN, patrz także ?reguły biznesowe? i ?strategia?)

potrzeba

funkcja, której brakuje do osiągnięcia celu lub wykonania działania (źr. zalecenia UZP)

prace rozwojowe

nabywanie, łączenie, kształtowanie i wykorzystywanie dostępnej aktualnie wiedzy i umiejętności z dziedziny nauki, technologii i działalności gospodarczej oraz innej wiedzy i umiejętności do planowania produkcji oraz tworzenia i projektowania nowych, zmienionych lub ulepszonych produktów, procesów i usług, z wyłączeniem prac obejmujących rutynowe i okresowe zmiany wprowadzane do produktów, linii produkcyjnych, procesów wytwórczych, istniejących usług oraz innych operacji w toku, nawet jeżeli takie zmiany mają charakter ulepszeń, w szczególności:

• opracowywanie prototypów i projektów pilotażowych oraz demonstracje, testowanie i walidację nowych lub ulepszonych produktów, procesów lub usług w otoczeniu stanowiącym model warunków rzeczywistego funkcjonowania, których głównym celem jest dalsze udoskonalenie techniczne produktów, procesów lub usług, których ostateczny kształt nie został określony,
• opracowywanie prototypów i projektów pilotażowych, które można wykorzystać do celów komercyjnych, w przypadku gdy prototyp lub projekt pilotażowy stanowi produkt końcowy gotowy do wykorzystania komercyjnego, a jego produkcja wyłącznie do celów demonstracyjnych i walidacyjnych jest zbyt kosztowna(źr. Ustawa z dnia 15 stycznia 2015 r. o zmianie ustawy o zasadach finansowania nauki oraz niektórych innych ustaw)

pragmatyka

dział językoznawstwa, którego przedmiotem są społeczne i sytuacyjne warunki funkcjonowania języka oraz cele, jakie mówiący chce osiągnąć przez użycie określonych wyrazów i wyrażeń (źr. s.j.p. PWN)

prawnik

w polskim prawie osoba, która ukończyła wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskała tytuł magistra lub ukończyła stosowne zagraniczne studia uznawane w Polsce (słowo ?prawnik? nie ma definicji wprost w słowniku j.polskiego); w projektach typową rolą prawnika jest opracowanie treści umowy cywilnej pomiędzy dostawcą i odbiorcą rozwiązania, odpowiedzialnością prawnika jest zapewnienie zgodności zawieranej umowy z aktualnym stanem prawnym oraz zgłaszanie ryzyk jakie treść tej umowy stwarza dla stron umowy, przedmiot umowy (opis efektu lub starannego działania) jest ustalany przez strony umowy w sposób niekolidujący z obowiązującym prawem

prawo

[tu] ogół przepisów i norm prawnych regulujących stosunki między ludźmi (danej społeczności), zespół norm prawnych, przedmiot profesji prawnika

predykat

funktor zdaniotwórczy od (co najmniej jednego) argumentu nazwowego; takie wyrażenie, które z terminem jednostkowym da nam zdanie; np. w zdaniu ?Jugosławia rozpadła się? wyrażenie ?rozpadła się? jest predykatem jednoargumentowym (funktorem zdaniotwórczym od jednego argumentu nazwowego), w zdaniu ?Tomek lubi Basię? wyrażenie ?lubi? jest predykatem dwuargumentowym (funktorem zdaniotwórczym od dwóch argumentów nazwowych), w zdaniu ?Arystoteles umiłował prawdę bardziej niż Platona? wyrażenie ?umiłował? bardziej niż? jest predykatem trójargumentowym (funktorem zdaniotwórczym od trzech argumentów nazwowych); w specyfikacji SBVR predykaty są opisane jako ?fakty? a nazwy (argument nazwowy) jako ?terminy? (pojęcia).

Privacy by Design

oznacza ?ochronę danych poprzez [właściwe] projektowanie technologii?, jest to zasada mówiąca, że ochrona danych w procedurach przetwarzania danych jest najlepiej przestrzegana, gdy jest już zintegrowana z technologią w momencie jej tworzenia [wbudowana w logikę systemu], zasada ta jest często rozszerzana generalnie na wbudowywanie zasad (reguł) w mechanizm działania projektowanych systemów, innymi słowy: system (mechanizm jego działania) nie tyle powinien pozwalać na przestrzeganie prawa, co nie powinien pozwolić na jego łamanie.(na podstawie: https://gdpr-info.eu/issues/privacy-by-design/)

problem złośliwy

problem złośliwy (ang. wicked problem) to taki skomplikowany problem, w którym jest tak wiele powiązanych ze sobą bytów, że nie istnieje jego ostateczna specyfikacja, prawdziwy charakter problemu objawia się dopiero w miarę opracowywania rozwiązania, problemy, w których rozwiązaniu mają pomóc budowane złożone systemy są zwykle ?problemami złośliwymi?.W planowaniu i polityce złośliwy problem to problem, który jest trudny lub niemożliwy do rozwiązania z powodu niekompletnych, sprzecznych i zmiennych wymagań, które często trudno rozpoznać. Odnosi się do idei lub problemu, którego nie da się naprawić, gdzie nie ma jednego rozwiązania, a ?złośliwy? oznacza raczej opór przed rozwiązaniem niż zło. Inna definicja mówi o ?problemie, którego społeczna złożoność oznacza, że nie ma on określonego punktu końcowego?. Ponadto, ze względu na złożone współzależności, wysiłek włożony w rozwiązanie jednego aspektu takiego problemu może ujawnić lub stworzyć inne problemy.Rittel i Melvin M. Webber formalnie opisali koncepcję złośliwych problemów po raz pierwszy w rozprawie z 1973 roku (Rittel & Webber, 2014; 1973; Coffey, 2017).

procedura

skończony i niepodzielny zbiór (lub ciąg) instrukcji (lub reguł lub instrukcji), opisujący (realizujący) określone zadanie (Angius, 2021)

proces

przebieg następujących po sobie i powiązanych przyczynowo określonych zmian (źr. s.j.p. PWN)

proces biznesowy

zadanie lub zestaw połączonych zadań, wykonywanych w celu uzyskania określonego rezultatu (Davenport & Short, 1990); BPM (business process management) odnosi się do zarządzania i wsparcia dla zbioru wzajemnie powiązanych procesów biznesowych, często w ramach organizacji, obejmuje to zarządzanie wszystkimi niezbędnymi zasobami (np. ludzkimi) w celu zapewnienia osiągnięcia celu biznesowego, obsługę wyjątkowych przypadków, wprowadzanie potrzebnych zmian, zapewnienie zgodności z nowymi przepisami i regulacjami, wdrażanie nowych technologii oraz lepsze zarządzanie zasobami (Cohn & Hull, 2009), (Rummler & Brache, 2000), (Porter, 1998), 

Product Owner

jednoosobowa rola w projekcie, która odpowiada za maksymalizację korzyści jakie odnosi klient (nabywca) z produktu, przede wszystkim poprzez zarządzanie zakresem produktu i wymaganiami oraz przekazywanie tej wiedzy zespołowi developerskiemu (dostawcy produktu), pośredniczy w komunikacji pomiędzy zespołem wykonawcy a interesariuszami projektu po stronie zamawiającego; z reguły pełni role analityka biznesowego w etapie analizy biznesowej, poprzedzającym realizację (źr. Scott Ambler Agile Modeling: The Product Owner Role).

produkt

każdy obiekt rynkowej wymiany oraz wszystko to, co może być oferowane na rynku, produktem może być dobro materialne, usługa (profesjonalna), miejsce, organizacja bądź idea, przyjmuje się, że ma określone cechy, nazwę, cenę ; także każdy określony efekt czyjejś pracy program komputerowy

standardowo w języku polskim definiowany jako: ?ciąg instrukcji napisanych w języku zrozumiałym dla komputera?, z uwagi na istnienie języków programowania wyższego poziomu i kompilatorów, jest to generalnie ciąg instrukcji wyrażony w dowolnej, ale sformalizowanej formie, w obecnych czasach program komputerowy jest to każda forma jego jednoznacznego wyrażenia: 

Programming is not solely about constructing software???programming is about designing software [Programowanie to nie tylko tworzenie oprogramowania ? programowanie to projektowanie oprogramowania.]. 

(Ozkaya, I. (2020). Building Blocks of Software Design. IEEE Software, 37(2), 3???5. https://doi.org/10.1109/MS.2019.2959049)

projekt

dokument zawierający obliczenia, rysunki itp. dotyczące wykonania jakiegoś obiektu lub urządzenia, także oprogramowania (na podst. s.j.p. PWN), także opisany i nazwany zbiór aktywności, których celem jest powstanie takiego dokumentu (produkt)

przestrzeń nazw

zestaw pojęć, których definicje się wzajemnie wykluczają, wypełniających znaczeniami, w sposób zupełny, pewien ściśle określony, zamknięty obszar pojęciowy (dziedzinowy); pojęcia danej przestrzeni nazw pozwalają na jednoznaczne opisanie dowolnego bytu danego obszaru pojęciowego (dziedzinowego) na ustalonym poziomie abstrakcji; swoboda łączenia pojęć w zdania (budowanie opisu z użyciem pojęć danej przestrzeni nazw) może być ograniczone określonymi regułami; znaczenie pojęć to ich semantyka, reguły ich łączenia to syntaktyka, przestrzeń nazw wraz z jej syntaktyka to notacja (opr. wł. J.Żeliński)

przypadek użycia

(usługa aplikacji) reprezentuje określone, inicjowane przez aktora (użytkownika), zachowanie, którego celem jest z góry określony i przydatny dla aktora rezultat, może zawierać możliwe warianty jego podstawowego zachowania (zestaw zachowań systemu skupiony wokół jednego kontekstu), w tym wyjątkowe zachowanie takie jak obsługa błędów, oznacza konkretne (w celu uzyskania konkretnego efektu) użycie Systemu (aplikacji); kluczowe pojęcia skojarzone z Przypadkami Użycia to Aktor i System (na podstawie UML v.2.5.1., www.omg.org).

PSM

ang. Platform Specific Model; trzeci etap procesu MDA (ang. model specyficzny dla użytej technologii), (Model Driven Architecture (MDA) | Object Management Group, n.d.); jest to pełny model architektury implementacji (stanowi rozszerzenie modelu PIM); (patrz także słownik IGI Global)

rachunek zdań

teoria log. rozważająca związki między zdaniami w obrębie zdań złożonych; ?teoria spójników log., ich semantycznych właściwości oraz wszelkich pojęć, które można definiować, odwołując się wyłącznie do postulatów określających sens spójników logicznych; za pomocą funktorów zdaniotwórczych możemy tworzyć różne schematy zdań lub funkcji zdaniowych złożonych; w poprawnym wnioskowaniu ważną rolę odgrywają takie zdania złożone, które są zawsze prawdziwe bez względu na wartości logiczne zdań, z których zostały zbudowane; zdania takie nazywamy prawami lub tautologiami rachunku zdań (prawa rachunku zdań).

RACI

akronim od angielskich słów: Responsible, Accountable, Consult, Inform. Oznaczają kolejno:

• R ? Responsible, to osoba odpowiedzialna za realizację (wykonanie) zadania i jego produkt,
• A ? Accountable to osoba odpowiadająca za powstały produkt, 
• C ? Consult, to osoba posiadająca wiedzę merytoryczną o przedmiocie zadania, jest ekspertem dziedzinowym, jest to osoba dostępna na żądanie jako konsultant, 
• I ? Informed, to osoba, która jest informowana o zakończe iu i wytworzeniu produktu zadania.

Macierz ta wykorzystywana do dokumentowania zakresu odpowiedzialności w procesach i procedurach.

realizacja systemu

specyfikacja cech systemu: metod operacji oraz typów i wartości atrybutów, wyrażona w postaci wzorów matematycznych, algorytmów lub tablic, opisujących powstawanie odpowiedzi systemu na bodźce (J.Żeliński, Zastosowanie notacji UML i Ogólnej Teorii Systemów w modelowaniu odpowiedzi systemów, 2019); model szablonów, syntezy modeli, ram, składników itp. (UML v.2.5.1. Rozdz. 7.7.3.4 Realization).

reguła decyzyjna

procedura porównywania i łączenia decyzji cząstkowych w celu otrzymania decyzji końcowej (finalnej) (na podst. Czesław S. Nosal, Psychologia decyzji kadrowych. Strategie. Kryteria. Procedury., Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1997, ISBN: 83???85441-68???9 (38+0)

reguły biznesowe

w organizacji: zbiór ograniczeń wyznaczających granicę pomiędzy dopuszczalnymi i niedopuszczalnymi działaniami w organizacji, regułą biznesową jest ograniczenie specyficzne dla danej organizacji, zdefiniowane dla całego jej obszaru funkcjonowania. (źr. R.Ross ?Business Rule Concepts: Getting to the Point of Knowledge?, www.businessrulesgroup.org), (patrz także polityka biznesowa), w systemie informacyjnym: zasady, wyrażone zdaniami w językiem naturalnym, zbudowane ze zdefiniowanych w biznesowym słowniku pojęć (nazw dokumentów, ich atrybutów, wartości atrybutów) i faktów (predykatów) tworzących zdania prawdziwe.

repozytorium

wzorzec architektoniczny, którego cechą jest obiekt realizujący interfejs separujący kolekcję obiektów przechowujących dane od otoczenia, celem stosowania jest hermetyzacja utrwalania; dość częstym błędem jest obciążanie repozytorium operacją tworzenia nowych obiektów; kluczową cechą tego wzorca jest to, że nie realizuje on logiki dziedzinowej, interfejs do kolekcji to tylko operacje zapisz() i przywołaj(), przejmuje jednak na siebie kontrolę dostępu do tych danych (zgodnie z zasadą, że nośnik danych nie wie kto może go czytać) 

REST API

Representational state transfer (REST), styl architektoniczny oprogramowania, który został stworzony w celu kierowania projektowaniem i rozwojem architektury sieci WWW (World Wide Web); definiuje zestaw ograniczeń dotyczących tego, jak powinna zachowywać się architektura systemu rozproszonego, takiego jak np. sieć WWW; REST kładzie nacisk na skalowalność interakcji między komponentami, jednolite interfejsy, niezależne wdrażanie komponentów oraz tworzenie architektury warstwowej, ułatwiającej buforowanie komponentów w celu zmniejszenia opóźnień, wymuszanie bezpieczeństwa i hermetyzację starszych systemów. REST jest stosowany w całej branży oprogramowania i stanowi powszechnie akceptowany zestaw wytycznych do tworzenia bezstanowych, niezawodnych interfejsów API, umożliwiających dostęp do zasobów za pomocą parametrów zakodowanych w adresie URL z wykorzystaniem formatów JSON lub XML do przekazywania danych.

Standardowe polecenia REST:

rozwiązanie

projekt i realizacja określonych założeń architektonicznych, konstrukcyjnych, itp., w tym np. projekt zmian organizacyjnych, wymagane do tego celu narzędzia i środki np. oprogramowanie

SA-CAD

System Architecting CAD (SA-CAD), wykorzystywany do wspomagania koncepcyjnego projektowania wielodyscyplinarnych produktów o złożonej strukturze; SACAD powinien wspierać hierarchiczną dekompozycję systemu opisy na poziomie systemu oraz rozwój zachowań i struktury podsystemów i komponentów.

Komoto, H., & Tomiyama, T. (2012). A framework for computer-aided conceptual design and its application to system architecting of mechatronics products. Computer-Aided Design, 44(10), 931???946. https://doi.org/10.1016/j.cad.2012.02.004

saga

wzorzec architektoniczny stosowany do obsługi scenariuszy i transakcji o długim czasie życia, pierwotnie w systemach z bazami danych w modelu relacyjnym, obecnie stosowany do integracji komponentów i mikroserwisów, jako implementacji kontroli całego scenariusza sekwencji wywoływanych operacji innych obiektów, w jednym dedykowanym do tego obiekcie.

Dürr, K., Lichtenthäler, R., & Wirtz, G. (2021). An Evaluation of Saga Pattern Implementation Technologies. ZEUS, 74???82. Garcia-Molina, H., & Salem, K. (1987). Sagas. ACM Sigmod Record, 16(3), 249???259. Štefanko, M., Chaloupka, O., Rossi, B., van Sinderen, M., & Maciaszek, L. (2019). The Saga pattern in a reactive microservices environment. Proc. 14^th Int. Conf. Softw. Technologies (ICSOFT 2019), 483???490.
Oliveira Rocha, H. F. (2022). Practical Event-Driven Microservices Architecture: Building Sustainable and Highly Scalable Event-Driven Microservices. Apress.
Garcia-Molina, H., & Salem, K. (1987). Sagas. ACM Sigmod Record, 16(3), 249???259.
Štefanko, M., Chaloupka, O., Rossi, B., van Sinderen, M., & Maciaszek, L. (2019). The Saga pattern in a reactive microservices environment. Proc. 14^th Int. Conf. Softw. Technologies (ICSOFT 2019), 483???490.

SBVR

Semantics Of Business Vocabulary And Rules, (https://www.omg.org/spec/SBVR/), specyfikacja OMG definiująca metodę tworzenia reguł biznesowych oraz budowanie biznesowego słownika pojęć, specyfikacja zawiera także opis notacji do tworzenia tak zwanych diagramów faktów, są one graficzną reprezentacją biznesowego słownika pojęć i jednocześnie metodą modelowania i kontroli spójności domenowego systemu pojęć (ang. namespace).

scenariusz

zaplanowany lub przewidywany przebieg wydarzeń (źr. s.j.p. PWN)

SDLC

ang. Software Development Life Cycle (Cykl Życia Rozwoju Oprogramowania) definiowany jako: Proces wytwarzania oprogramowania w kilku określonych kluczowych etapach, mający na celu wdrożenia jakości i wydajności; proces ten nie ma jednej ustalonej postaci, najczęściej jest opisywany jako iteracyjne fazy: planowanie, analiza, projektowanie, implementacja i testy, wdrożenie i utrzymanie.

(Designing Security and Privacy Requirements in Internet of Things: A Survey)sekwencja

układ jakichś elementów, w którym następują one w określonej kolejności (źr. s.j.p. PWN)

semantyka

dział językoznawstwa, którego przedmiotem jest analiza znaczeń wyrazów; dział semiotyki zajmujący się badaniem związków, jakie zachodzą między wyrażeniami języka a przedmiotami, do których się one odnoszą

semiotyka

ogólna teoria znaku w procesie porozumiewania się ludzi

SOA

ang. Service Oriented Architecture, pol. architektura (aplikacji) zorientowana na usługi (patrz także usługa aplikacji), także Service-Oriented Computing

software developer

wykorzystuje swoją profesjonalną wiedzę i umiejętności do pisania i modyfikowania oprogramowania w określonym języku programowania (technologii), przeznaczonego do użytku przez klientów końcowych, dokumentuje oprogramowanie i testują aplikacje dla klientów, bierze udział w pełnym cyklu badań, rozwoju, testowania i wprowadzania produktu na rynek.
(na podstawie https://www.computerscience.org/resources/software-developer-vs-software-engineer/ i https://www.lewagon.com/tech-jobs/web-development/full-stack-developer)

software engineer

(inżynier oprogramowania) inżynierowie oprogramowania ?siedzą na szczycie struktury inżynierii oprogramowania?. Stosują zasady inżynierii do tworzenia programów komputerowych i zarządzania danymi. Wymagania zawodowe wykraczają poza wiedzę techniczną, ponieważ inżynierowie oprogramowania komunikują się z różnymi podmiotami, od koderów po użytkowników. W tym celu inżynierowie oprogramowania muszą posiadać solidną wiedzę na temat algorytmów, języków, struktur danych, skalowalności oraz najlepszych praktyk w zakresie inżynierii systemów i tworzenia stron internetowych. Stroną realizacji zajmuje się software developer.
(na podstawie https://www.computerscience.org/resources/software-developer-vs-software-engineer/)

SPEM

Software & Systems Process Engineering Metamodel; specyfikacja definiuje kluczowe etapy, elementy i role procesu tworzenia oprogramowania: etapy: analiza, specyfikowanie przypadków użycia, model systemu, modelowanie realizacji przypadków użycia; kluczowa rola to analityk projektant. (źr. OMG SPEM 2.0).

stereotyp

jest to mechanizm rozszerzania zakresu znaczeń elementów w języku UML, który umożliwia dodawanie nowych słów kluczowych do języka UML w celu tworzenia nowych elementów modelu, stosując odpowiednie stereotypy w modelu, można sprawić, że model będzie bardziej zrozumiały; np. chcąc pokazać rozróżnienie modeli na HLD (wysoki poziom abstrakcji) i LLD (niski poziom abstrakcji) można oznaczyć pakiety gromadzące te modele: ?modelHLD? i ?modelLLD?, innym przykładem jest często stosowane rozszerzenie pojęcia Aktor na diagramach przypadków użycia na ?human? i <>application? (lub ?system?), (zobacz jak tworzyć stereotypy w Visual Paradigm)

stożek niepewności

narzędzie stosowane w zarzadzaniu projektami do zarządzania ryzykiem, jest to wykres empiryczny, ogólnie obrazuje on malejące ryzyko projektu wraz z postępem procesu planowania i projektowania, w inżynierii oprogramowania używany do zobrazowania i zarządzania ryzykiem projektu wytwarzania/dostarczania oprogramowania.

strategia

przemyślany plan działań w jakiejś dziedzinie (s.j.p. PWN); Strategia wyraża cele długoterminowe [przedsiębiorstwa], odpowiadające generalnym kierunkom działania (A.D. Chandler 1962) 

sylogizm

(w logice tradycyjnej) schemat wnioskowania, w którym przechodzi się z dwu przesłanek zawierających ten sam termin do konkluzji zbudowanej z pozostałych dwóch terminów występujących w przesłankach, np. jeśli każdy człowiek jest ssakiem, a każdy ssak jest kręgowcem, to każdy człowiek jest kręgowcem

symulacja

sztuczne odtwarzanie właściwości danego obiektu lub zjawiska za pomocą jego modelu (s.j.p.)

syntaktyka

dział semiotyki badający wzajemne stosunki i właściwości budowy wyrażeń języka w procesie porozumiewania się ludzi; składnia ? nauka o budowie wypowiedzeń, układ wypowiedzenia i jego budowa; też: funkcja wyrazu w zdaniu

SysML

Systems Modeling Language? (OMG SysML?) jest graficznym językiem modelowania ogólnego przeznaczenia, służącym do specyfikowania, analizowania, projektowania i weryfikowania złożonych systemów, które mogą obejmować sprzęt, oprogramowanie, informacje, personel, procedury i obiekty. W szczególności język ten dostarcza graficznych reprezentacji z semantyczną podstawą do modelowania wymagań systemowych, zachowania, struktury i parametryczności, która jest używana do integracji z innymi modelami analizy inżynierskiej. (https://www.omgsysml.org/what-is-sysml.htm), (patrz także SysML FAQ)

system

w znaczeniu realnym, obiekt konkretny lub materialny (rzecz) złożony z innych konkretnych obiektów stanowiących jego składniki (części), które są tak powiązane ze sobą, że tworzą całość wyodrębnioną z otoczenia (Chojnicki, 1988); złożona zorganizowana lub połączona grupa obiektów lub zbiór zasad, schemat, metoda (Oxford English Dictionary, Second Edition, Oxford University Press, Oxford (1994)); patrz także INCOSE: System Definition

system aksjomatyczny

log. zbiór tez, w którym wyróżnia się 2 podzbiory: aksjomaty oraz twierdzenia; stanowi system zbudowany z określonego układu aksjomatów (zw. jego aksjomatyką) oraz ze zbioru twierdzeń stanowiących ich logiczne konsekwencje, tj. wywiedzionych z tych aksjomatów na podstawie przyjętych w danym systemie aksjomatycznym reguł wnioskowania.

system dedukcyjny

log. system zdań składający się z założeń oraz twierdzeń (zdań) pochodnych, które wywodzi się z tych założeń na podstawie wyraźnie sformułowanych, dedukcyjnych reguł wynikania logicznego; (patrz: logika zdań)

tablica decyzyjna

tablica decyzyjna jest określoną strukturą zbioru związanych ze sobą warunków, reguł decyzyjnych i podejmowanych działań. (S. Wrycza, 1996, s. 121), może być stosowana jako metoda dokumentowania kryteriów decyzyjnych w regułach biznesowych (patrz reguły biznesowe) (źr. R.Ross ?Business Rule Concepts: Getting to the Point of Knowledge?), decyzja z użyciem tablicy decyzyjnej podejmowana jest w jednym kroku 

taksonomia

w modelach pojęciowych struktura (drzewo) związków generalizacji i specjalizacji

taktyka

sposób postępowania mający doprowadzić do osiągnięcia celu (s.j.p. PWN); metoda postępowania mająca doprowadzić do określonego celu strategicznego (Ireneusz Durlik, Inżyneria Zarządzania. Strategia i Projektowanie Systemów Produkcyjnych) 

termin

wyraz lub wyrażenie o specjalnym znaczeniu w jakiejś dziedzinie (patrz też: nazwa, pojęcie)

tertium non datur

[wym. tercjum non datur, trzeciej (możliwości) nie ma], prawo logiczne głoszące, że dwa zdania ze sobą sprzeczne nie mogą być jednocześnie fałszywe (także: prawo wyłączonego środka)

traditio brevi manu

jedna z form przeniesienia posiadania, polega na tym, iż przeniesienie posiadania jest samoistne i następuje na mocy samej umowy między stronami, np. przeniesienie praw majątkowych do utworu już wcześniej wydanego do zapoznania sie z nim, wymaga wyłącznie zwarcia umowy i spełnienia jej warunków, jakim jest np. akt zapłaty (art. 351 KC).

traditio longa manu

jedna z form przeniesienia posiadania (instytucja prawa rzeczowego oznaczająca fakt władania rzeczą), polega na wydaniu rzeczy rozumianym jako jej udostępnieniu (np. kluczy do samochodu, dedykowanego odnośnika do pobraniu pliku dokumentu z sieci Internet), które dają faktyczną władzę nad rzeczą (art. 348 KC).

trójkąt semiotyczny

trójkąt przestawiający związek między symbolem (znakiem, słowem), jego znaczeniem (definicja), a rzeczami (przedmiotami) znaczonymi (tak nazwanymi) (także: Trójkąt Ullmanna)

UML

Unified Modeling Language, notacja (system pojęciowy) opublikowany przez organizację Object Management Group, model pojęciowy dla analityków i architektów systemów, twórców oprogramowania a także innych, w tym biznesowych, zorientowanych na obiektowy paradygmat analizy i projektowania.

Use Case

Use Case (przypadek użycia) określa zestaw zachowań wykonywanych przez ten system, które dają obserwowalny wynik i który jest wartościowy dla Aktorów lub innych interesariuszy podmiotu. Use Case reprezentuje deklarację zestawu oferowanych zachowań (nie jest więc ich opisem). Use Case definiuje oferowane Zachowania systemu bez odniesienia do wewnętrznej struktury tego systemu. Use Case może zawierać możliwe warianty swojego podstawowego zachowania, w tym wyjątkowe zachowanie i obsługę błędów (patrz także „usługa apliakcji”)

usługa

działalność gospodarcza, odpłatne świadczenie czynności związanych z oferowanymi umiejętnościami i wiedzą

usługa aplikacji

praca w postaci przetworzenia informacji (danych), wykonana przez aplikację na rzecz (uprawnionego) żądającego realizacji tej usługi (na podst. Encyklopedia PWN: usługa ? świadczenie, praca na rzecz kogoś, patrz także aplikacja, SOA)

WfMC

Workflow Management Coalition, organizacja standaryzująca słownictwo w obszarze BPM (ang. Business Process Management), strona organizacji: wfmc.org.

wiedza

ogół wiadomości zdobytych dzięki badaniom, uczeniu się itp.; też: zasób informacji z jakiejś dziedziny (źr. sł.j.p. PWN)

wymagania

zespół warunków, którym ktoś lub coś musi odpowiadać (źr. sł.j.p. PWN), opis cech określonego rozwiązania warunkujących jego przydatność w realizacji celu organizacji, (opr. wł. J.Żeliński na podstawie SOA, MDA oraz publikacji IIBA), warunkiem takim może być: zgodność usług aplikacyjnych z ich opisem (dane wejściowe i wynik operacji/usługi), zgodność architektury rozwiązania z projektem, zgodność logiki biznesowej z jej opisem, zgodność z ograniczeniami nałożonymi na rozwiązanie; wymagania oznacza się (można) poziomem istotności: musi?, nie musi?, zaleca się by?, nie zaleca się by? (źr. RFC2119).

wymagania biznesowe

oczekiwania wobec rozwiązania, wyrażone językiem naturalnym z perspektywy przyszłego użytkownika tego rozwiązania (przez niego); kluczową cechą tych wymagań są potrzeby wyrażone w formie CO a nie JAK, chce osiągnąć użytkownik. Jest to wymagania opisujący zdolność, którą organizacja lub system musi zapewnić, aby zaspokoić potrzebę interesariusza (Uwaga: Wymagania dotyczące zdolności odnoszące się do bezpieczeństwa i prywatności informacji są wyprowadzane z potrzeb ochrony interesariuszy i odpowiadających im wymagań dotyczących bezpieczeństwa i prywatności.). Także ?capability requirements? (ang. wymagania dotyczące potencjału/zdolności). (patrz także: capability requirements)

XML

(ang. eXtensible Markup Language, rozszerzalny język znaczników); inform. język formalny określający uniwersalny sposób zapisu informacji (dokumentów) przez programy komputerowe w sposób zawierający sformatowany tekst oraz informacje nietekstowe (metadane, odnośniki do fragmentów dokumentu lub do innych dokumentów, rysunki itp.) np. moje dane to <imię>Jarosław</imię>, <nazwisko>Żeliński</nazwisko>, <email>j.zelinski@it-consulting.pl</email>; znaczniki: imię, nazwisko, email, powinny mieć zdefiniowane znaczenia (metadane).

zadanie

elementarna (niepodzielna) aktywność, sposób jej realizacji może być opisany procedurą

Zasada Kerckhoffs?a

jedna z podstawowych reguł współczesnej kryptografii, została sformułowana pod koniec XIX wieku przez holenderskiego kryptologa Augusta Kerckhoffs?a, mówi, że system kryptograficzny powinien być bezpieczny nawet wtedy, gdy są znane wszystkie szczegóły jego działania oprócz sekretnego klucza; zasada ta może być rozszerzana także na procedury, to znaczy, że bezpieczeństwo systemu nie powinno zależeć od faktu ujawnienia procedur utrzymania jego bezpieczeństwa; zasada ta została przeformułowana (lub prawdopodobnie niezależnie sformułowana) przez amerykańskiego matematyka Claude Shannon jako ? wróg zna system ?, tj. ?należy projektować systemy przy założeniu, że wróg natychmiast się z nimi w pełni zapozna?; koncepcja jest szeroko akceptowana przez kryptologów, w przeciwieństwie do zasady ?bezpieczeństwo poprzez zaciemnienie?.

związek

stosunek między rzeczami, zjawiskami itp. połączonymi ze sobą w jakiś sposób, stosunki łączące ludzi oparte na uczuciu, pokrewieństwie itp., kontakt z kimś lub z czymś (SJP PWN), w notacji UML jest to asocjacja i jej specjalizowane typy, są nimi: generalizacja (specjalizacja, uogólnienie), realizacja, zależność (w szczególności zależność użycia), kompozycja (związek całość ? część)