„Twoje pomy­sły są napraw­dę Twoje tyl­ko wte­dy, gdy potra­fisz udo­wod­nić, że byłeś pierw­szy. Twoje tajem­ni­ce są chro­nio­ne tyl­ko wte­dy gdy możesz je zamknąć w sej­fie. A więc albo je udo­ku­men­tu­jesz i scho­wasz albo nie są Twoje…”

• Produkt: Nadzór autor­ski nad opra­co­wa­ną doku­men­ta­cją (sfor­ma­li­zo­wa­ne opi­su i sche­ma­ty blo­ko­we, chro­nią­ce war­to­ści inte­lek­tu­al­nych orga­ni­za­cji: pro­ce­sy, pro­ce­du­ry, mecha­ni­zmy dzia­ła­nia). Utrzymanie oraz aktu­ali­za­cja i rozwój.
• Korzyść: Ochrona know-how i war­to­ści inte­lek­tu­al­nych fir­my. Stału dostęp do peł­nej i aktu­al­nej doku­men­ta­cji orga­ni­za­cji, dowol­ny wyciąg z peł­nej doku­men­ta­cji dostęp­ny ad-hoc na życzenie.
• Koszt: audy­ty umów na wdro­że­nia i doku­men­ta­cji dostar­cza­nej przez dostaw­ców sys­te­mów, sta­ły nad­zór mery­to­rycz­ny: od 3 tys. net­to mie­sięcz­nie, moż­li­we poje­dyn­cze zle­ce­nia ad-hoc.

Jeżeli w umo­wie z dostaw­cą usłu­gi, umie­ścił on zapi­sy mówią­ce, że wszel­kie war­to­ści inte­lek­tu­al­ne powsta­łe w toku pro­jek­tu sta­ją się wła­sno­ścią tego dostaw­cy, to masz poważ­ny pro­blem z nie­uczci­wym dostawcą…

Prawna ochro­na war­to­ści inte­lek­tu­al­nych i know-how fir­my, wyma­ga jej pre­cy­zyj­ne­go udokumentowania. 

Wprowadzenie

Ustawodawca prak­tycz­nie wyłą­czył opro­gra­mo­wa­nie (kod pro­gra­mu) z pra­wa do nad­zo­ru autor­skie­go (Art. 77. 1. Do pro­gra­mów kom­pu­te­ro­wych nie sto­su­je się prze­pi­sów art. 16 pkt 3 – 5, art. 20, art. 23, art. 231, art. 27, art. 28, art. 332 – 335, art. 49 ust. 2, art. 56, art. 60 i art. 62. 2. Do pro­gra­mów kom­pu­te­ro­wych prze­pis art. 331 sto­su­je się wyłącz­nie w zakre­sie, o któ­rym mowa w art. 331 ust. 2. ). Dlatego jedy­ną sku­tecz­ną for­mą ochro­ny know-how zawar­te­go w kodzie opro­gra­mo­wa­nia jest posia­da­nie pro­jek­tu tech­nicz­ne­go, czy­li doku­men­ta­cji (sfor­ma­li­zo­wa­ne sche­ma­ty blo­ko­we, wzo­ry, algo­ryt­my) pre­cy­zyj­nie opi­su­ją­cej logi­kę reali­zo­wa­ną w pro­gra­mie, któ­ry powstał na jej podstawie. 

Ochrona infor­ma­cji o orga­ni­za­cji takich jak np. meto­dy dzia­ła­nia, tak­że wyma­ga ich pre­cy­zyj­ne­go udo­ku­men­to­wa­nia (pro­ce­sy biz­ne­so­we, pro­ce­du­ry, struk­tu­ry danych). 

Opracowanie takiej doku­men­ta­cji to umo­wa o dzie­ło. Ten tekst opie­ra się w cało­ści na poję­ciach dzie­ło oraz utwór, poru­sza tak­że poję­cia tajem­ni­cy i know-how oraz infor­ma­cji .

Co jest tu zagrożeniem?

Praktycznie każ­da ana­li­za danej orga­ni­za­cji ma za swój cel jej peł­ne zro­zu­mie­nie i opi­sa­nie wszyst­kich mecha­ni­zmów jej dzia­ła­nia. Wynikiem takiej ana­li­zy jest raport zawie­ra­ją­cy udo­ku­men­to­wa­ny mecha­nizm jej funk­cjo­no­wa­nia. Zawiera on opis struk­tur orga­ni­za­cyj­nych, pro­ce­dur, logi­kę biz­ne­so­wą, czy­li kom­plet infor­ma­cji o fir­mie, tak­że o źró­dłach jej prze­wa­gi konkurencyjnej.

„Większość posia­da­nych przez przed­się­bior­stwo infor­ma­cji ma wymier­ną war­tość ryn­ko­wą. Ochroną może być obję­ta toż­sa­mość przed­się­bior­stwa (brand), wytwa­rza­ne przez nie pro­duk­ty, ich ozna­ko­wa­nie i sza­ta gra­ficz­na, ale rów­nież baza kon­tak­tów han­dlo­wych (lista klien­tów, dostaw­ców, pra­cow­ni­ków), zestaw doku­men­tów kon­trak­to­wych (wzo­ry, jak i rze­czy­wi­ste kon­trak­ty), sto­so­wa­ne warun­ki han­dlo­we (sys­tem sprze­da­ży, sys­tem upu­stów, sys­tem CRM), struk­tu­ra orga­ni­za­cyj­na oraz wdra­ża­ne pro­ce­du­ry (stan­dar­dy jako­ści pro­duk­cji)”.^?1?

Dlatego infor­ma­cje takie sta­no­wią przed­miot ochro­ny jako tajem­ni­ca przed­się­bior­stwa. Jednak infor­ma­cje nie mogą być czy­jąś wła­sno­ścią (art. 45, ), dla­te­go nale­ży chro­nić je przed ujaw­nie­niem, utrwa­lić oraz zagwa­ran­to­wać sobie pra­wa mająt­ko­we do tych tre­ści i doku­men­tów je zawierających. 

Niniejszy opis ma na celu wska­za­nie pod­staw praw­nych tej ochro­ny i opi­sa­nie spo­so­bu two­rze­nia chro­nio­nych pra­wem doku­men­tów pro­jek­to­wych. Powołuję się tu na obo­wią­zu­ją­ce pra­wo oraz (patrz tak­że Ustawa o języ­ku pol­skim), na zna­cze­nia ter­mi­nów uży­tych w usta­wach, inter­pre­to­wa­ne zgod­ne z języ­kiem polskim.

Pod poję­ciem przed­się­bior­stwo (orga­ni­za­cja) rozu­mie­my^?2?:

Art. 55. Przedsiębiorstwo jest zor­ga­ni­zo­wa­nym zespo­łem skład­ni­ków nie­ma­te­rial­nych i mate­rial­nych prze­zna­czo­nym do pro­wa­dze­nia dzia­łal­no­ści gospo­dar­czej. Obejmuje ono w szcze­gól­no­ści:
1) ozna­cze­nie indy­wi­du­ali­zu­ją­ce przed­się­bior­stwo lub jego wyod­ręb­nio­ne czę­ści (nazwa przed­się­bior­stwa);
2) wła­sność nie­ru­cho­mo­ści lub rucho­mo­ści, w tym urzą­dzeń, mate­ria­łów, towa­rów i wyro­bów, oraz inne pra­wa rze­czo­we do nie­ru­cho­mo­ści lub rucho­mo­ści;
3) pra­wa wyni­ka­ją­ce z umów naj­mu i dzier­ża­wy nie­ru­cho­mo­ści lub rucho­mo­ści oraz pra­wa do korzy­sta­nia z nie­ru­cho­mo­ści lub rucho­mo­ści wyni­ka­ją­ce z innych sto­sun­ków praw­nych;
4) wie­rzy­tel­no­ści, pra­wa z papie­rów war­to­ścio­wych i środ­ki pie­nięż­ne;
5) kon­ce­sje, licen­cje i zezwo­le­nia;
6) paten­ty i inne pra­wa wła­sno­ści prze­my­sło­wej;
7) mająt­ko­we pra­wa autor­skie i mająt­ko­we pra­wa pokrew­ne;
8) tajem­ni­ce przed­się­bior­stwa;
9) księ­gi i doku­men­ty zwią­za­ne z pro­wa­dze­niem dzia­łal­no­ści gospodarczej.

Udokumentowana (utrwa­lo­na) infor­ma­cja o spo­so­bie dzia­ła­nia orga­ni­za­cji to dzie­ło chro­nio­ne pra­wem autor­skim. Jeżeli infor­ma­cja taka jest chro­nio­na, może sta­no­wić sobą know-how. Dowolna część tej infor­ma­cji, wyra­żo­na jako Opis Techniczny Oprogramowania, sta­no­wi utwór chro­nio­ny pra­wem autor­skim. Oprogramowanie wytwo­rzo­ne na pod­sta­wie takie­go Opisu, sta­no­wi utwór zależ­ny i jego wytwór­ca (pro­gra­mi­sta) nie ma pra­wa do dys­po­no­wa­nia nim. 

Prawo autorskie

Przedmiot prawa autorskiego^?3?

Art. 1.
1. Przedmiotem pra­wa autor­skie­go jest każ­dy prze­jaw dzia­łal­no­ści twór­czej o indy­wi­du­al­nym cha­rak­te­rze, usta­lo­ny w jakiej­kol­wiek posta­ci, nie­za­leż­nie od war­to­ści, prze­zna­cze­nia i spo­so­bu wyra­że­nia (utwór).
2. W szcze­gól­no­ści przed­mio­tem pra­wa autor­skie­go są utwo­ry:
1) wyra­żo­ne sło­wem, sym­bo­la­mi mate­ma­tycz­ny­mi, zna­ka­mi gra­ficz­ny­mi (lite­rac­kie, publi­cy­stycz­ne, nauko­we, kar­to­gra­ficz­ne oraz pro­gra­my kom­pu­te­ro­we);
[…]
6) archi­tek­to­nicz­ne, archi­tek­to­nicz­no-urba­ni­stycz­ne i urba­ni­stycz­ne;
[…]
2. Ochroną obję­ty może być wyłącz­nie spo­sób wyra­że­nia; nie są obję­te ochro­ną odkry­cia, idee, pro­ce­du­ry, meto­dy i zasa­dy dzia­ła­nia oraz kon­cep­cje mate­ma­tycz­ne.
3. Utwór jest przed­mio­tem pra­wa autor­skie­go od chwi­li usta­le­nia, cho­ciaż­by miał postać nie­ukoń­czo­ną.
4. Ochrona przy­słu­gu­je twór­cy nie­za­leż­nie od speł­nie­nia jakich­kol­wiek formalności.

Każde opra­co­wa­nie eks­perc­kie i pro­jekt roz­wią­za­nia, to z zasa­dy (taki jest cel ich powsta­wa­nia) dzie­ło o uni­kal­nym cha­rak­te­rze usta­la­ne w posta­ci doku­men­tu (jako przed­miot zle­ce­nia dla ana­li­ty­ka, opra­co­wa­nie takiej doku­men­ta­cji to umo­wa o dzie­ło w rozu­mie­niu Kodeksu Cywilnego). Może ono (dzie­ło) zawie­rać wszel­kie for­my wyra­ża­nia tre­ści, w szcze­gól­no­ści tak­że sym­bo­le mate­ma­tycz­ne i zna­ki gra­ficz­ne (w tym sym­bo­le nauko­we, wyra­żo­ne tak­że w okre­ślo­nej nota­cji np. UML czy BPMN). Chroniona jest powsta­ła treść (kon­kret­ny utwór) a nie spo­sób jej wyra­ża­nia, czy­li nie jest chro­nio­na uży­ta nota­cja (język, sym­bo­le) ale jest chro­nio­na treść wyra­żo­na z ich uży­ciem, doku­ment jako całość, jego uni­kal­ny charakter.

Zgodnie ze słow­ni­kiem języ­ka polskiego:

idea: ?myśl prze­wod­nia wyzna­cza­ją­ca cel i kie­ru­nek dzia­ła­nia, twór­czo­ści nauko­wej, arty­stycz­nej itp.?
pro­jekt: ?doku­ment zawie­ra­ją­cy obli­cze­nia, rysun­ki itp. doty­czą­ce wyko­na­nia jakie­goś obiek­tu lub urzą­dze­nia?
archi­tek­tu­ra: ?sztu­ka pro­jek­to­wa­nia, wzno­sze­nia i arty­stycz­ne­go kształ­to­wa­nia budow­li?, ?struk­tu­ra logicz­na kom­pu­te­ra lub sys­te­mu komputerowego?

Więc sama, nawet spi­sa­na, idea nie pod­le­ga ochro­nie, jed­nak kon­kret­ny pro­jekt (wyra­żo­ny jako treść doku­men­tu) będą­cy kon­kret­ną uni­kal­ną reali­za­cją te idei, jest chro­nio­ny pra­wem autorskim.

Art. 2.
1. Opracowanie cudze­go utwo­ru, w szcze­gól­no­ści tłu­ma­cze­nie, prze­rób­ka, adap­ta­cja, jest przed­mio­tem pra­wa autor­skie­go bez uszczerb­ku dla pra­wa do utwo­ru pier­wot­ne­go.
2. Rozporządzanie i korzy­sta­nie z opra­co­wa­nia zale­ży od zezwo­le­nia twór­cy utwo­ru pier­wot­ne­go (pra­wo zależ­ne), chy­ba że autor­skie pra­wa mająt­ko­we do utwo­ru pier­wot­ne­go wyga­sły. W przy­pad­ku baz danych speł­nia­ją­cych cechy utwo­ru zezwo­le­nie twór­cy jest koniecz­ne tak­że na spo­rzą­dze­nie opra­co­wa­nia.
[…]
4. Za opra­co­wa­nie nie uwa­ża się utwo­ru, któ­ry powstał w wyni­ku inspi­ra­cji cudzym utwo­rem. 5. Na egzem­pla­rzach opra­co­wa­nia nale­ży wymie­nić twór­cę i tytuł utwo­ru pier­wot­ne­go.
[…]
Art. 74.
1. Programy kom­pu­te­ro­we pod­le­ga­ją ochro­nie jak utwo­ry lite­rac­kie, o ile prze­pi­sy niniej­sze­go roz­dzia­łu nie sta­no­wią ina­czej.
2. Ochrona przy­zna­na pro­gra­mo­wi kom­pu­te­ro­we­mu obej­mu­je wszyst­kie for­my jego wyra­że­nia. Idee i zasa­dy będą­ce pod­sta­wą jakie­go­kol­wiek ele­men­tu pro­gra­mu kom­pu­te­ro­we­go, w tym pod­sta­wą łączy, nie pod­le­ga­ją ochro­nie.^?3?

W cyto­wa­nym prze­pi­sie poja­wia się bar­dzo istot­na dla ochro­ny pro­gra­mów kom­pu­te­ro­wych wska­zów­ka – ochro­na pro­gra­mów obej­mu­je wszyst­kie for­my jego wyra­że­nia, … W pew­nych sytu­acjach ochro­na może obej­mo­wać tak­że doku­men­ta­cję pro­jek­to­wą dane­go oprogramowania.

Tak więc pro­gram kom­pu­te­ro­wy napi­sa­ny na pod­sta­wie opra­co­wa­ne­go wcze­śniej pro­jek­tu (podob­nie jak każ­de inne roz­wią­za­nie lub pro­dukt) sta­no­wi utwór zależ­ny (jest to reali­za­cja pro­jek­tu). Utworem pier­wot­nym dla opro­gra­mo­wa­nia jest tu pro­jekt tego opro­gra­mo­wa­nia (Opis Techniczny Oprogramowania, jeże­li powstał), w szcze­gól­no­ści jego archi­tek­tu­ra i mecha­nizm dzia­ła­nia. Oprogramowanie powsta­łe na pod­sta­wie pro­jek­tu inne­go auto­ra, powin­no zostać ozna­czo­ne dany­mi auto­ra tego pro­jek­tu (patrz dalej komen­tarz do Art. 74).

Niestety nie są chro­nio­ne pra­wem same spi­sa­ne funk­cjo­nal­no­ści pro­gra­mu czy­li spe­cy­fi­ka­cja (lista) wyma­gań funk­cjo­nal­nych (wyrok SA w Poznaniu z dnia 4 stycz­nia 1995 r. I ACr 422/94). Precyzję opi­su dają­cą ochro­nę uzy­sku­je się dopie­ro opra­co­wu­jąc pro­jekt sto­su­jąc wzo­ry mate­ma­tycz­ne, algo­ryt­my, uni­kal­ne struk­tu­ry i sche­ma­ty blo­ko­we opi­su­ją­ce mecha­ni­zmy dzia­ła­nia i struk­tu­ry infor­ma­cji.

Więc jed­nak:

…ochro­nie pod­le­gać może już doku­men­ta­cja pro­jek­to­wa pro­gra­mu. Musi ona jed­nak na tyle szcze­gó­ło­wo opi­sy­wać jego dzia­ła­nie, że na tej pod­sta­wie moż­li­we będzie napi­sa­nie dzia­ła­ją­ce­go pro­gra­mu. W takim przy­pad­ku pro­gra­mi­ście, któ­ry na pod­sta­wie doku­men­ta­cji napi­sze kod pro­gra­mu, nie będą przy­słu­gi­wa­ły do nie­go pra­wa autor­skie. Wynika to z tego, że pro­gra­mi­sta nie musiał doda­wać nic kre­atyw­ne­go od sie­bie. Przeniósł jedy­nie na kod źró­dło­wy to, co przy­go­to­wa­no dla nie­go w doku­men­ta­cji pro­jek­to­wej. Oczywiście wszyst­ko zale­ży od kon­kret­ne­go przy­pad­ku Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11.01.2005 r., (I ACa 154/04):Dzieło będą­ce wyni­kiem pra­cy ruty­no­wej bądź rezul­ta­tem moż­li­wym do osią­gnię­cia przez oso­by podej­mu­ją­ce się tego same­go zada­nia, nie ma cha­rak­te­ru twór­cze­go.^?4?

Ochronie pod­le­ga­ją twór­cze ele­men­ty pro­gra­mu kom­pu­te­ro­we­go. Mówienie o tym, że pra­wo autor­skie zabez­pie­cza kod pro­gra­mu to zbyt­nie uprosz­cze­nie. Faktycznie bowiem ochro­nie pod­le­ga­ją jedy­nie jego twór­cze ele­men­ty. Tym samym, naj­czę­ściej pra­wa autor­skie do pro­gra­mu kom­pu­te­ro­we­go obej­mu­ją nie kod czy lay­out w cało­ści, a ich frag­men­ty twór­cze. Za ory­gi­nal­ne nie mogą być uzna­ne te ele­men­ty skła­do­we gra­ficz­ne­go inter­fej­su użyt­kow­ni­ka, któ­re cechu­ją się jedy­nie funk­cją tech­nicz­ną. Bardzo waż­ne jest tak­że to, że:

W kwe­stii, czy dane dzie­ło jest utwo­rem w rozu­mie­niu pra­wa
autor­skie­go nie decy­du­je wola stron, lecz usta­le­nia faktyczne.

(wyrok NSA z dnia r., FSK 2253/2004)

Inne waż­ne orze­cze­nia, utwo­ra­mi są: 

pro­jek­ty doku­men­ta­cji tech­nicz­nej: pla­ny, zary­sy, szki­ce, rysun­ki, mode­le i projekty

por. orze­cze­nie SN z r., I PRN 47/78, WiR 1978 nr 15, s. 13

rysu­nek (poję­cie rysun­ku nale­ży przy tym poj­mo­wać sze­ro­ko, wcho­dzi tu w rachu­bę wszel­ki zapis gra­ficz­ny bez wzglę­du na to, jakiej dzie­dzi­nie sztu­ki i wie­dzy moż­na go przy­po­rząd­ko­wać. Dotyczy to tak­że rysun­ku wyra­ża­ją­ce­go okre­ślo­ną tezę z zakre­su nauk ści­słych (np. fizy­ka, chemia).

por. orze­cze­nie SN z r., I CR 185/78, GP 1979, nr 23 (379), s. 8)

instruk­cja zawie­ra­ją­ca opis i plan pro­du­ko­wa­nej przez jed­nost­kę gospo­dar­ki uspo­łecz­nio­nej maszy­ny, któ­rej celem jest zazna­jo­mie­nie nabyw­ców z dzia­ła­niem i obsłu­gą tej maszyny.

por. orze­cze­nie SN z dn r., I CR 76/69, OSN 1970, nr 1, poz. 15

Autorskie prawa osobiste

Art. 16. Jeżeli usta­wa nie sta­no­wi ina­czej, autor­skie pra­wa oso­bi­ste chro­nią nie­ogra­ni­czo­ną w cza­sie i nie­pod­le­ga­ją­cą zrze­cze­niu się lub zby­ciu więź twór­cy z utwo­rem, a w szcze­gól­no­ści pra­wo do:
1) autor­stwa utwo­ru;
2) ozna­cze­nia utwo­ru swo­im nazwi­skiem lub pseu­do­ni­mem albo do udo­stęp­nia­nia go ano­ni­mo­wo;
3) nie­na­ru­szal­no­ści tre­ści i for­my utwo­ru oraz jego rze­tel­ne­go wyko­rzy­sta­nia;
4) decy­do­wa­nia o pierw­szym udo­stęp­nie­niu utwo­ru publicz­no­ści;
5) nad­zo­ru nad spo­so­bem korzy­sta­nia z utwo­ru.^?3?

Każdy utwór musi być ozna­czo­ny dany­mi jego auto­ra. Autor zacho­wu­je pra­wo do decy­do­wa­nia o spo­so­bie korzy­sta­nia z utwo­ru (nad­zór autorski).

Art. 78.
1. Twórca, któ­re­go autor­skie pra­wa oso­bi­ste zosta­ły zagro­żo­ne cudzym dzia­ła­niem, może żądać zanie­cha­nia tego dzia­ła­nia. W razie doko­na­ne­go naru­sze­nia może tak­że żądać, aby oso­ba, któ­ra dopu­ści­ła się naru­sze­nia, dopeł­ni­ła czyn­no­ści potrzeb­nych do usu­nię­cia jego skut­ków, w szcze­gól­no­ści aby zło­ży­ła publicz­ne oświad­cze­nie o odpo­wied­niej tre­ści i for­mie. Jeżeli naru­sze­nie było zawi­nio­ne, sąd może przy­znać twór­cy odpo­wied­nią sumę pie­nięż­ną tytu­łem zadość­uczy­nie­nia za dozna­ną krzyw­dę lub ? na żąda­nie twór­cy ? zobo­wią­zać spraw­cę, aby uiścił odpo­wied­nią sumę pie­nięż­ną na wska­za­ny przez twór­cę cel spo­łecz­ny.^?3?

Ukrywanie lub fał­szo­wa­nie danych auto­ra pro­jek­tu, na bazie któ­re­go powsta­ło opro­gra­mo­wa­nie, sta­no­wi naru­sze­nie praw tego autora.

AKTUALNIE OBOWIĄZUJĄCE PRZEPISY NIE POZWALAJĄ NA JEDNOZNACZNĄ ODPOWIEDŹ CZY MOŻLIWYM JEST POWIERZENIE SPRAWOWANIA NADZORU AUTORSKIEGO INNEJ OSOBIE NIŻ AUTOR PROJEKTU. DOKTRYNA JAK RÓWNIEŻ ORZECZNICTWO PREZENTUJE DWA ODMIENNE POGLĄDY NA TEMAT MOŻLIWOŚCI POWIERZENIA NADZORU AUTORSKIEGO PROJEKTANTOWI NIEBĘDĄCEMU TWÓRCĄ PROJEKTU PRZY CZYM DOMINUJĄCY AKTUALNIE POGLĄD WSKAZUJE, ŻE NADZÓR AUTORSKI POWINIEN BYĆ WYKONYWANY WYŁĄCZNIE PRZEZ TWÓRCĘ DANEGO UTWORU. JEST TO WYNIKIEM SPECYFIKI NADZORU AUTORSKIEGO, KTÓRA POLEGA NIE TYLKO NA CZUWANIU NAD ZGODNOŚCIĄ REALIZACJI Z PROJEKTEM I UZGADNIANIU EWENTUALNYCH ROZWIĄZAŃ ZAMIENNYCH, ALE TEŻ NA CZUWANIU NAD REALIZACJĄ IDEI PROJEKTU.

(źr.: Podmiot upraw­nio­ny do spra­wo­wa­nia nad­zo­ru autor­skie­go na budo­wie – Biznesprawnik​.pl)

Przejęcie (prze­ka­za­nie) nad­zo­ru autor­skie­go sen­su stric­te nie jest moż­li­we, gdyż nad­zór autor­ski jest ele­men­tem wyko­ny­wa­nia nie­zby­wal­nych autor­skich praw oso­bi­stych. Możliwe jest jed­nak by autor prze­ka­zał pra­wa mająt­ko­we do utwo­ru wraz z pra­wem two­rze­nia utwo­rów zależ­nych. Jeżeli mamy na myśli zwią­zek pro­jek­tu z jego imple­men­ta­cją, wyko­naw­ca może, za zgo­dą posia­da­cza praw mająt­ko­wych, stać się twór­cą utwo­ru zależ­ne­go (musi jed­nak opa­trzyć go dany­mi auto­ra utwo­ru pier­wot­ne­go). Przekazanie nad­zo­ru autor­skie­go moż­na tak­że zre­ali­zo­wać umo­wą pomię­dzy auto­rem utwo­ru (pro­jek­tant) a kon­ty­nu­ato­rem (wyko­naw­ca imple­men­ta­cji). Może to być jed­nak trud­ne np. z powo­du utra­ty kon­tak­tu z auto­rem. Sprawdzoną na ryn­ku for­mą jest jasne okre­śle­nie ele­men­tów pier­wot­nych utwo­ru (jego czę­ści, kom­po­nen­ty) i zle­ca­nie innym auto­rom wyko­na­nie nowych ele­men­tów i inte­gro­wa­nie ich z utwo­rem pier­wot­nym (patrz kasto­mi­za­cja).

Autorskie prawa majątkowe

Art. 17. Jeżeli usta­wa nie sta­no­wi ina­czej, twór­cy przy­słu­gu­je wyłącz­ne pra­wo do korzy­sta­nia z utwo­ru i roz­po­rzą­dza­nia nim na wszyst­kich polach eks­plo­ata­cji oraz do wyna­gro­dze­nia za korzy­sta­nie z utwo­ru.^?3?

Jedyną oso­bą mogą­cą, jako pierw­sza, zbyć pra­wa mająt­ko­we do utwo­ru, oraz okre­ślić spo­sób korzy­sta­nia z nie­go, jest jego autor.

Dozwolony użytek chronionych utworów

Art. 23.
1. Bez zezwo­le­nia twór­cy wol­no nie­od­płat­nie korzy­stać z już roz­po­wszech­nio­ne­go utwo­ru w zakre­sie wła­sne­go użyt­ku oso­bi­ste­go. Przepis ten nie upo­waż­nia do budo­wa­nia według cudze­go utwo­ru archi­tek­to­nicz­ne­go i archi­tek­to­nicz­no-urba­ni­stycz­ne­go oraz do korzy­sta­nia z elek­tro­nicz­nych baz danych speł­nia­ją­cych cechy utwo­ru, chy­ba że doty­czy to wła­sne­go użyt­ku nauko­we­go nie­zwią­za­ne­go z celem zarob­ko­wym.^?3?

Dozwolony uży­tek nie daje pra­wa do utwo­rze­nia i udo­stęp­nia­nia dzieł zależ­nych. Innymi sło­wy, nie moż­na bez zgo­dy auto­ra, mimo posia­da­nia egzem­pla­rza doku­men­tu opi­su­ją­ce­go pro­jekt archi­tek­tu­ry opro­gra­mo­wa­nia, two­rzyć opro­gra­mo­wa­nie i korzy­stać z nie­go (udo­stęp­niać, sprze­da­wać itp.).

Przejście autorskich praw majątkowych

Art. 41.
1. Jeżeli usta­wa nie sta­no­wi ina­czej:
1) autor­skie pra­wa mająt­ko­we mogą przejść na inne oso­by w dro­dze dzie­dzi­cze­nia lub na pod­sta­wie umo­wy;
2) nabyw­ca autor­skich praw mająt­ko­wych może prze­nieść je na inne oso­by, chy­ba że umo­wa sta­no­wi ina­czej.
2. Umowa o prze­nie­sie­nie autor­skich praw mająt­ko­wych lub umo­wa o korzy­sta­nie z utwo­ru, zwa­na dalej ?licen­cją?, obej­mu­je pola eks­plo­ata­cji wyraź­nie w niej wymie­nio­ne.
3. Nieważna jest umo­wa w czę­ści doty­czą­cej wszyst­kich utwo­rów lub wszyst­kich utwo­rów okre­ślo­ne­go rodza­ju tego same­go twór­cy mają­cych powstać w przy­szło­ści.
4. Umowa może doty­czyć tyl­ko pól eks­plo­ata­cji, któ­re są zna­ne w chwi­li jej zawarcia.

Art. 46. Jeżeli umo­wa nie sta­no­wi ina­czej, twór­ca zacho­wu­je wyłącz­ne pra­wo zezwa­la­nia na wyko­ny­wa­nie zależ­ne­go pra­wa autor­skie­go, mimo że w umo­wie posta­no­wio­no o prze­nie­sie­niu cało­ści autor­skich praw majątkowych.

Art. 52.
1. Jeżeli umo­wa nie sta­no­wi ina­czej, prze­nie­sie­nie wła­sno­ści egzem­pla­rza utwo­ru nie powo­du­je przej­ścia autor­skich praw mająt­ko­wych do utwo­ru.
2. Jeżeli umo­wa nie sta­no­wi ina­czej, przej­ście autor­skich praw mająt­ko­wych nie powo­du­je prze­nie­sie­nia na nabyw­cę wła­sno­ści egzem­pla­rza utworu.

Art. 53. Umowa o prze­nie­sie­nie autor­skich praw mająt­ko­wych wyma­ga zacho­wa­nia for­my pisem­nej pod rygo­rem nie­waż­no­ści.^?3?

Wykonane opra­co­wa­nie i pro­jekt, dla uzy­ska­nia peł­ni moż­li­wo­ści jego wyko­rzy­sta­nia, wyma­ga umo­wy w for­mie pisem­nej wraz z wska­za­niem jakie pra­wa prze­nie­sio­no na ich nabywcę. 

Samo prze­nie­sie­nie praw mająt­ko­wych do utwo­ru, nie daje ich nabyw­cy, pra­wa do wyda­wa­nia zgo­dy na wyko­ny­wa­nie utwo­rów zależnych.

Posiadanie egzem­pla­rza utwo­ru nie daje jego posia­da­czo­wi żad­nych praw do utwo­ru jako takie­go. Przekazanie przez auto­ra praw mająt­ko­wych, nie sta­no­wi utra­ty jego praw do egzem­pla­rzy swo­je­go utwo­ru jakie są już w jego posiadaniu.

Projekt techniczny oprogramowania

Czym jest projekt

Znakomita, zna­na mi, więk­szość praw­ni­ków (w tym publi­ka­cji praw­ni­czych) cał­ko­wi­cie pomi­ja etap pro­jek­to­wa­nia opro­gra­mo­wa­nia, sku­pia­jąc sie na pro­duk­tach pra­cy pro­gra­mi­stów. Jednak od lat, postęp w inży­nie­rii opro­gra­mo­wa­nia owo­cu­je tym, że 

Programming is not sole­ly abo­ut con­struc­ting software?programming is abo­ut desi­gning softwa­re (Programowanie nie doty­czy wyłącz­nie
pisa­nia opro­gra­mo­wa­nia – pro­gra­mo­wa­nie doty­czy pro­jek­to­wa­nia opro­gra­mo­wa­nia.) .

Najczęściej sto­so­wa­nym narzę­dziem opi­su wyma­gań są tak zwa­ne przy­pad­ki uży­cia opro­gra­mo­wa­nia , jed­nak są one nie­chro­nio­ną pra­wem autor­skim ideą (chro­nio­ny jest jedy­nie sam doku­ment jako dzie­ło lite­rac­kie i gra­ficz­ne). Chroniony jest jed­nak mecha­nizm dzia­ła­nia wyra­żo­ny jako model archi­tek­tu­ry i logi­ki dzia­ła­nia opro­gra­mo­wa­nia (patrz tak­że: Models as Software Design? )

Metody two­rze­nia doku­men­to­wa­nia archi­tek­tu­ry i mecha­ni­zmu dzia­ła­nia opro­gra­mo­wa­nia opi­sa­no na stro­nach Object Management Group jako kolej­ne eta­py pro­jek­to­wa­nia zgod­ne z MDA gdzie jed­no­znacz­nie stwier­dza się, że moż­li­we jest opra­co­wa­nie uni­kal­nej i jed­no­znacz­nej doku­men­ta­cji pro­jek­to­wej do wyko­na­nia opro­gra­mo­wa­nia, sta­no­wią­cej tak zwa­ny Platform Independent Model (model opro­gra­mo­wa­nia nie­za­leż­ny od meto­dy imple­men­ta­cji). Na jego pod­sta­wie moż­li­we jest stwo­rze­nie kodu opro­gra­mo­wa­nia będą­ce­go reali­za­cją tego pro­jek­tu. W takim przy­pad­ku pro­gra­mi­sta two­rzy opro­gra­mo­wa­nie ana­lo­gicz­nie jak inży­nier budow­ni­czy wzno­si budy­nek na pod­sta­wie pla­nu archi­tek­to­nicz­ne­go. Ewentualny wkład pro­gra­mi­sty w posta­ci opra­co­wa­nych roz­wią­zań tech­nicz­nych będzie jego wkła­dem, ale dzie­ło pro­gra­mi­sty jest dzie­łem zależ­nym .

Orzecznictwo

Orzecznictwo PL: w wyro­ku SA w Poznaniu z dnia 9 Listopada 2006 r. (I ACa 490/06. LEX nr 298567) uzna­no, że dzie­ło tech­nicz­ne (pro­jekt, doku­men­ta­cja, opi­nia tech­nicz­na) może być uzna­ne za utwór w rozu­mie­niu pra­wa autor­skie­go. Warunkiem jest by opra­co­wa­nie cha­rak­te­ry­zo­wa­ło się spe­cy­ficz­ny­mi, będą­cy­mi wyni­kiem indy­wi­du­al­nej kre­acji auto­ra. Nie jest jed­nak utwo­rem opra­co­wa­nie sta­no­wią­ce zasto­so­wa­nie spe­cja­li­stycz­nej wie­dzy tech­nicz­nej, jeże­li treść jest z góry zde­ter­mi­no­wa­na warun­ka­mi i wyma­ga­nia­mi tech­nicz­ny­mi. Tak więc pro­jekt opro­gra­mo­wa­nia wyra­ża­ją­cy szcze­gó­ły będą­ce inwen­cją pro­jek­tan­ta jest chro­nio­ny, jego imple­men­ta­cja już nie.

Orzecznictwo PL i dyrek­ty­wy UE: Dokumentacja i inne mate­ria­ły doty­czą­ce pro­jek­to­wa­nia pro­gra­mu kom­pu­te­ro­we­go nale­ży trak­to­wać jako pro­gram kom­pu­te­ro­wy (imple­men­ta­cja dyrek­ty­wy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/24/WE z dnia 23 kwiet­nia 2009 (wer­sja ujed­no­li­co­na dyrek­ty­wy Rady Wspólnoty Europejskich nr 91/250 z dnia 14 maja 1991): ​„dla celów niniej­szej dyrek­ty­wy poję­cie «pro­gram kom­pu­te­ro­wy» obej­mu­je rów­nież przy­go­to­waw­cze pra­ce pro­jek­to­we i mate­riał projektowy”.

Orzecznictwo EU: 29 Listopad 2011, zapa­da orze­cze­nie potwier­dza­ją­ce powyższe:

Court of Justice of the European Union, PRESS RELEASE No 129/11, Luxembourg, 29 November 2011, Press and Information Advocate General?s Opinion in Case C‑406/10, SAS Institute Inc. v World Programming Ltd

1. The sour­ce code, which under­lies a com­pu­ter pro­gram, is writ­ten by the pro­gram­mer. That code, com­po­sed of words, is intel­li­gi­ble to the human mind. However, it is not exe­cu­ta­ble by the com­pu­ter. To beco­me so, it needs to be com­pi­led so that it can be trans­la­ted into bina­ry-form com­pu­ter lan­gu­age, usu­al­ly the figu­res 0 and 1. This is known as the object code.
2. Council Directive of 14 May 1991 on the legal pro­tec­tion of com­pu­ter pro­grams (OJ 1991 L 122, p. 42).
3. Amongst other things, pre­pa­ra­to­ry design work, whe­re it leads to the cre­ation of a pro­gram, is also pro­tec­ted by copy­ri­ght appli­ca­ble to com­pu­ter pro­grams. That design work can inc­lu­de, for exam­ple, a struc­tu­re or orga­ni­sa­tio­nal chart deve­lo­ped by the pro­gram­mer which is lia­ble to be re-trans­cri­bed in sour­ce code and object code, thus ena­bling the machi­ne to exe­cu­te the com­pu­ter pro­gram. That orga­ni­sa­tio­nal chart deve­lo­ped by the pro­gram­mer could be com­pa­red to the sce­na­rio of a film (see the Opinion in Case C‑393/09).

Link: http://​curia​.euro​pa​.eu/​j​c​m​s​/​u​p​l​o​a​d​/​d​o​c​s​/​a​p​p​l​i​c​a​t​i​o​n​/​p​d​f​/​2​011 – 11/cp110129en.pdf

Warto więc wie­dzieć, że

Przedsiębiorca wciąż jed­nak może nabyć pra­wa autor­skie do pro­gra­mu nawet bez pod­pi­sa­nia umo­wy o prze­nie­sie­nie praw autor­skich na pod­sta­wie art. 11 usta­wy pra­wo autor­skie. Stanie się tak jeśli m.in.: przed­się­bior­ca jest ini­cja­to­rem i pomy­sło­daw­cą por­ta­lu inter­ne­to­we­go oraz to od nie­go zale­ży osta­tecz­ny kształt por­ta­lu; infor­ma­ty­cy, foto­gra­fo­wie, copyw­ri­te­rzy, gra­fi­cy pra­cu­ją dla przed­się­bior­cy a on koor­dy­nu­je ich pra­cę; przed­się­bior­ca pono­si ryzy­ko finan­so­we, orga­ni­za­cyj­ne i praw­ne inwe­sty­cji w por­tal inter­ne­to­wy; por­tal inter­ne­to­wy skła­da się z kil­ku utwo­rów (czę­ści skła­do­wych o cha­rak­te­rze twór­czym), np. pro­gra­mu kom­pu­te­ro­we­go, utwo­rów gra­ficz­nych lub słow­nych; pro­gram kom­pu­te­ro­wy nie posia­da ?samo­dziel­ne­go zna­cze­nia? poza por­ta­lem^?5?.

Tak więc:

Formą wyra­że­nia pro­gra­mu jest zatem przede wszyst­kim jego kod źró­dło­wy (ang. sour­ce code) oraz kod wyni­ko­wy (ang. object code), a w nie­któ­rych przy­pad­kach doku­men­ta­cja pro­jek­to­wa pro­gra­mu, np. w posta­ci dia­gra­mów prze­pły­wu (ang. flow charts), jeśli na jej pod­sta­wie moż­na stwo­rzyć dzia­ła­ją­cy pro­gram (tak. TSUE w wyro­ku z dnia 22 grud­nia 2010 r. w spra­wie C‑393/09 Bezpečnostní softwa­ro­vá aso­cia­ce ? Svaz softwa­ro­vé ochra­ny v. Ministerstvo kul­tu­ry). (Źródło: Programy kom­pu­te­ro­we ? co pod­le­ga ochro­nie? | IPblog – o pra­wie wła­sno­ści inte­lek­tu­al­nej i nowych tech­no­lo­gii)[15]

Zależności te obra­zu­je poniż­szy diagram:

Projektant (ana­li­za biz­ne­so­wa i pro­jek­to­wa­nie), na pod­sta­wie wyma­gań (biz­ne­so­wych) Inwestora two­rzy autor­skie dzie­ło jakim jest Projekt tech­nicz­ny Rozwiązania. Na tej pod­sta­wie powsta­ją kon­cep­cja imple­men­ta­cji i kod pro­gra­mu. Wszystkie te doku­men­ty chro­ni pra­wo autor­skie, jed­nak Projekt Implementacji i Kod apli­ka­cji, o ile mają twór­czy cha­rak­ter, to dzie­ła zależ­ne. Pierwotnym utwo­rem jest tu Projekt Techniczny Rozwiązania. Dlatego autor tego Projektu ma usta­wo­wy nad­zór autor­ski nad jego realizacją.

Jeżeli więc powsta­nie (a fak­tycz­nie nie musi) dokład­ny pro­jekt tech­nicz­ny opro­gra­mo­wa­nia (archi­tek­tu­ra sys­te­mu i logi­ka jego dzia­ła­nia) to pro­gra­mi­sta wyko­nu­ją­cy imple­men­ta­cję w okre­ślo­nej tech­no­lo­gii nie two­rzy dzie­ła. W tym zakre­sie wypo­wie­dział się tak­że w 2006 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu (wyrok I ACa 490/06) wska­zu­jąc, że:

Nie jest utwo­rem w rozu­mie­niu pra­wa autor­skie­go opra­co­wa­nie sta­no­wią­ce jedy­nie zasto­so­wa­nie nawet wyso­ko­spe­cja­li­stycz­nej wie­dzy tech­nicz­nej, jeże­li jego treść jest z góry zde­ter­mi­no­wa­na obiek­tyw­ny­mi warun­ka­mi i wyma­ga­nia­mi tech­nicz­ny­mi oraz cha­rak­te­rem reali­zo­wa­ne­go (roz­wią­zy­wa­ne­go) pro­ble­mu (zada­nia) technicznego.

Architektura jako element ochrony wartości intelektualnych

W obec­nych cza­sach więk­sze sys­te­my są bar­dzo czę­sto zło­żo­ne z kom­po­nen­tów, nie­rzad­ko mają­cych róż­nych auto­rów i wła­ści­cie­li praw mająt­ko­wych. Dotyczy to nie tyl­ko tek­stów (patrz poniż­szy dia­gram) ale tak­że kodu opro­gra­mo­wa­nie i jego tre­ści (know-how, mechanizm). 

Dlatego pro­jek­to­wa­nie archi­tek­tu­ry sys­te­mu (inży­nie­ria sys­te­mów) ma w obec­nych cza­sach klu­czo­we zna­cze­nie dla ochro­ny war­to­ści inte­lek­tu­al­nych: celem jest sepa­ro­wa­nie utwo­rów mają­cych róż­nych auto­rów i wła­ści­cie­li praw mająt­ko­wych, oraz takie zapro­jek­to­wa­nie archi­tek­tu­ry sys­te­mu, by współ­dzia­ła­nie kom­po­nen­tów sys­te­mu (inter­fej­sy) nie naru­sza­ło praw dostaw­ców poszcze­gól­nych kom­po­nen­tów (patrz korzy­sta­nie pośred­nie). Poniżej reko­men­do­wa­ne podej­ście do pro­jek­to­wa­nia archi­tek­tu­ry zawie­ra­nia umów w przy­pad­kach gdy wraz z dosta­wą goto­we­go opro­gra­mo­wa­nia powsta­ją nowe elementy:

Ochrona know-how

Czym jest know-how

W Unii Europejskiej, zgod­nie z Rozporządzeniem nr 772/2004 w spra­wie sto­so­wa­nia art. 81 ust. 3 Traktatu do kate­go­rii poro­zu­mień o trans­fe­rze tech­no­lo­gii, ?know-how? rozu­mia­ny jest jako pakiet nie­opa­ten­to­wa­nych infor­ma­cji prak­tycz­nych, wyni­ka­ją­cych z doświad­cze­nia i badań, któ­re są:

1.nie­jaw­ne (nie są powszech­nie zna­ne lub łatwo dostępne)

2.istot­ne (waż­ne i uży­tecz­ne z punk­tu widze­nia wytwa­rza­nia pro­duk­tów obję­tych umową);

3.ziden­ty­fi­ko­wa­ne (czy­li opi­sa­ne w wystar­cza­ją­co zro­zu­mia­ły spo­sób, aby moż­na było spraw­dzić, czy speł­nia­ją kry­te­ria nie­jaw­no­ści i istotności).

Barański pisze wprost: 

Gdyby przy­jąć, że do pouf­nych infor­ma­cji tech­nicz­nych słu­ży pra­wo pod­mio­to­we bez­względ­ne, to trze­ba by zaak­cep­to­wać tezę, że obję­cie roz­wią­za­nia tech­nicz­ne­go tajem­ni­cą zastę­pu­je reje­stra­cję, a zatem sta­no­wi dru­gie (obok decy­zji admi­ni­stra­cyj­nej) źró­dło naby­cia prawa.

W dok­try­nie pod­kre­śla się, że umo­wa know-how ?ma na celu prze­ka­za­nie dru­giej stro­nie, za wyna­gro­dze­niem, pouf­nych infor­ma­cji lub umoż­li­wie­nie korzy­sta­nia z nich przez pewien czas z obo­wiąz­kiem zacho­wa­nia ich w tajem­ni­cy wobec innych?92. Przedmiotem umo­wy know-how, w prze­ci­wień­stwie do umo­wy licen­cyj­nej, nie jest pra­wo, lecz wia­do­mo­ści i doświad­cze­nia tech­nicz­ne doty­czą­ce pro­duk­cji, któ­re: są rezul­ta­tem wysił­ku inte­lek­tu­al­ne­go lub zabie­gów orga­ni­za­cyj­nych upraw­nio­ne­go, ale nie są nie­ro­ze­rwal­nie z nim złą­czo­ne (nie moż­na upa­try­wać w know-how wyłącz­nie umie­jęt­no­ści lub zręcz­no­ści tech­nicz­nej tej oso­by, któ­ra je posia­dła); wyka­zu­ją uży­tecz­ność w pro­duk­cji; nada­ją się do wydzie­le­nia w taki spo­sób, aby mogły być samo­dziel­nym przed­mio­tem obro­tu; są iden­ty­fi­ko­wal­ne na pod­sta­wie takie­go opi­su, któ­ry bez uchy­bie­nia tajem­ni­cy, w spo­sób sta­ran­ny i pre­cy­zyj­ny ozna­czy przed­miot umo­wy; są nie­ujaw­nio­ne, tzn. nie są ogól­nie zna­ne lub łatwo dostęp­ne nawet dla znaw­ców przed­mio­tu, a jed­no­cze­śnie dys­po­nent zacho­wu­je je w poufności.

[…]

… know-how ozna­cza pakiet infor­ma­cji prak­tycz­nych wyni­ka­ją­cych z doświad­cze­nia i badań, któ­re są: nie­jaw­ne, czy­li nie są powszech­nie zna­ne lub łatwo dostęp­ne; istot­ne, czy­li waż­ne i uży­tecz­ne z punk­tu widze­nia wytwa­rza­nia pro­duk­tów obję­tych umo­wą; ziden­ty­fi­ko­wa­ne, czy­li opi­sa­ne w wystar­cza­ją­co zro­zu­mia­ły spo­sób, aby moż­na było spraw­dzić, czy speł­nia­ją kry­te­ria nie­jaw­no­ści i istotności87. W prze­ci­wień­stwie do roz­po­rzą­dze­nia Rady Ministrów, roz­po­rzą­dze­nie nr 316/2014 nie wska­zu­je zatem rodza­ju infor­ma­cji. Wymaga jedy­nie, aby były one nie­jaw­ne, istot­ne oraz zidentyfikowane.

Innymi sło­wy: 1. o jakim­kol­wiek know-how i jego ochro­nie moż­na mówić dopie­ro od momen­ty gdy zosta­ło ono, jako infor­ma­cja, utrwa­lo­ne, 2. aby było to uzna­ne za know-how, nie mogą to być infor­ma­cje powszech­nie zna­ne, 3. know-how to nie jest opis umiejętności. 

Jak chronić know-how?

Jak widać jest tyl­ko jeden spo­sób by chro­nić know-how: utrwa­lić w posta­ci pre­cy­zyj­ne­go opi­su i strzec. 

Dlatego wła­ści­wym celem i przed­mio­tem umo­wy z ana­li­ty­kiem powin­no być opra­co­wa­nie sfor­ma­li­zo­wa­ne­go mode­lu dzia­ła­nia orga­ni­za­cji czy­li doku­men­tu zawie­ra­ją­ce­go jed­no­znacz­ny opis tego co chce­my chro­nić. Bardzo czę­sto takie opra­co­wa­nie zawie­ra (powin­no) opis logi­ki (mecha­nizm) dzia­ła­nia posia­da­ne­go roz­wią­za­nia infor­ma­tycz­ne­go, wspie­ra­ją­ce­go w okre­ślo­nym obsza­rze dzia­ła­nia pra­cę ludzi. 

Opis taki może sta­no­wić wyma­ga­nie, jeże­li roz­wią­za­nie infor­ma­tycz­ne jest dopie­ro pla­no­wa­ne do zaku­pu i wdrożenia. 

Takie opra­co­wa­nia i pro­jek­ty, jako doku­men­ty (treść), sta­no­wią przed­miot Prawa Autorskiego. Zawierają w sobie tre­ści nio­są­ce know-how orga­ni­za­cji będą­cej przed­mio­tem ana­li­zy i opi­su. Posiadanie praw mająt­ko­wych do takich opra­co­wań i pro­jek­tów sta­no­wi o moż­li­wo­ści sku­tecz­nej, praw­nej ochro­ny przez przed­się­bior­stwo jego know-how (np. spe­cy­fi­ki pro­ce­sów i pro­ce­dur, mecha­ni­zmu dzia­ła­nia dedy­ko­wa­ne­go oprogramowania). 

W celu zagwa­ran­to­wa­nia tej ochro­ny wyma­ga­na jest pre­cy­zja opi­su pozwa­la­ją­ca uznać uni­kal­ność tre­ści ana­li­zy i doku­men­ta­cji projektu.

Kolejny aspekt ochro­ny know-haw to korzy­sta­nie pośrednie:

…dostaw­ca opro­gra­mo­wa­nia ma pod­sta­wy praw­ne do ochro­ny kodu jaki dostar­czył, jed­nak kupu­ją­cy nie ma żad­nych pod­staw (doku­men­ty, pro­jekt itp.) by chro­nić swo­je know-how i by nie pła­cić za swo­je wła­sne know-how ?wło­żo­ne? w toku wdro­że­nia, do wdra­ża­ne­go opro­gra­mo­wa­nia. Dlatego war­to restryk­cyj­nie pro­wa­dzić pro­ces ana­li­zy i pro­jek­to­wa­nia, to jest umie­jęt­nie udo­ku­men­to­wać pro­jekt tak, by gra­ni­ca pomię­dzy war­to­ścia­mi inte­lek­tu­al­ny­mi dostaw­cy i nabyw­cy opro­gra­mo­wa­nia była jasno okre­ślo­na. I nie jest to rola praw­ni­ka a archi­tek­ta cało­ści sys­te­mu, któ­ry musi tak­że znać i rozu­mieć praw­ne aspek­ty tej archi­tek­tu­ry.^?6?

Dz.U. 1993 Nr 47 poz. 211 USTAWA z dnia 16 kwiet­nia 1993 r. o zwal­cza­niu nie­uczci­wej konkurencji:

Art. 1. Ustawa regu­lu­je zapo­bie­ga­nie i zwal­cza­nie nie­uczci­wej kon­ku­ren­cji w dzia­łal­no­ści gospo­dar­czej, w szcze­gól­no­ści pro­duk­cji prze­my­sło­wej i rol­nej, budow­nic­twie, han­dlu i usłu­gach ? w inte­re­sie publicz­nym, przed­się­bior­ców oraz klientów.

Art. 2. Przedsiębiorcami, w rozu­mie­niu usta­wy, są oso­by fizycz­ne, oso­by praw­ne oraz jed­nost­ki orga­ni­za­cyj­ne nie­ma­ją­ce oso­bo­wo­ści praw­nej, któ­re pro­wa­dząc, cho­ciaż­by ubocz­nie, dzia­łal­ność zarob­ko­wą lub zawo­do­wą uczest­ni­czą w dzia­łal­no­ści gospodarczej.

Art. 11.
1. Czynem nie­uczci­wej kon­ku­ren­cji jest ujaw­nie­nie, wyko­rzy­sta­nie lub pozy­ska­nie cudzych infor­ma­cji sta­no­wią­cych tajem­ni­cę przedsiębiorstwa.

2. Przez tajem­ni­cę przed­się­bior­stwa rozu­mie się [1] infor­ma­cje tech­nicz­ne, tech­no­lo­gicz­ne, orga­ni­za­cyj­ne przed­się­bior­stwa lub inne infor­ma­cje posia­da­ją­ce war­tość gospo­dar­czą, któ­re [2] jako całość lub w szcze­gól­nym zesta­wie­niu i zbio­rze ich ele­men­tów nie są powszech­nie zna­ne oso­bom zwy­kle zaj­mu­ją­cym się tym rodza­jem infor­ma­cji albo nie są łatwo dostęp­ne dla takich osób, o ile [3] upraw­nio­ny do korzy­sta­nia z infor­ma­cji lub roz­po­rzą­dza­nia nimi pod­jął, przy zacho­wa­niu nale­ży­tej sta­ran­no­ści, dzia­ła­nia w celu utrzy­ma­nia ich w pouf­no­ści.

7. Pozyskanie infor­ma­cji sta­no­wią­cych tajem­ni­cę przed­się­bior­stwa nie sta­no­wi czy­nu nie­uczci­wej kon­ku­ren­cji, jeże­li nastą­pi­ło w wyni­ku nie­za­leż­ne­go odkry­cia lub wytwo­rze­nia albo obser­wa­cji, bada­nia, roz­ło­że­nia na czę­ści, testo­wa­nia przed­mio­tu dostęp­ne­go publicz­nie lub posia­da­ne­go zgod­nie z pra­wem przez oso­bę, któ­ra pozy­ska­ła infor­ma­cje i któ­rej upraw­nie­nie do pozy­ska­nia infor­ma­cji nie było ogra­ni­czo­ne w chwi­li ich pozy­ska­nia.^?7?

Kluczem tu jest to, że usta­wa (Art.11. 2.) uzna­je za tajem­ni­cę przed­się­bior­stwa tyl­ko takie infor­ma­cje, któ­re speł­nia­ją łącz­nie speł­nia­ją trzy wska­za­ne (pod­kre­śle­nie moje) prze­słan­ki. Bardzo istot­na jest trze­cia, jeże­li bowiem roz­po­rzą­dza­ją­cy infor­ma­cją nie pod­jął nale­ży­tych dzia­łań w celu jej ochro­ny, nie sta­no­wi taka infor­ma­cja tajem­ni­cy przed­się­bior­stwa. Ostatni zapis (Art.11. 7.) wska­zu­je na bar­dzo waż­ny fakt: istot­ne jest utrwa­le­nie oraz ozna­cze­nie datą chro­nio­nej infor­ma­cji.^?8?

oraz:

„Tajemnicą przed­się­bior­stwa, zgod­nie z art. 14 ust. 4 Ustawy o zwal­cza­niu nie­uczci­wej kon­ku­ren­cji, […] jak zatem moż­na zauwa­żyć, ?know-how? będzie pod­le­gać ochro­nie wła­śnie na pod­sta­wie prze­pi­sów odno­szą­cych się do tajem­ni­cy przed­się­bior­stwa.” (uwa­ga: ww. Ustawa zosta­ła zno­we­li­zo­wa­na we wrze­śniu 2018)^?9?.

Zgodnie z powyż­szym, każ­de opra­co­wa­nie sta­no­wią­ce utwór w rozu­mie­niu pra­wa autor­skie­go, zawie­ra­ją­ce ​„infor­ma­cje tech­nicz­ne, tech­no­lo­gicz­ne, orga­ni­za­cyj­ne przed­się­bior­stwa lub inne infor­ma­cje posia­da­ją­ce war­tość gospo­dar­czą” sta­no­wią know-how przed­się­bior­stwa, któ­re nie­ujaw­nio­ne i sto­sow­nie ozna­czo­ne, pod­le­ga­ją ochronie.

W Unii Europejskiej, zgod­nie z Rozporządzeniem nr 772/2004 w spra­wie sto­so­wa­nia art. 81 ust. 3 Traktatu do kate­go­rii poro­zu­mień o trans­fe­rze tech­no­lo­gii, ?know-how? rozu­mia­ny jest jako pakiet nie­opa­ten­to­wa­nych infor­ma­cji prak­tycz­nych, wyni­ka­ją­cych z doświad­cze­nia i badań, któ­re są: (1). nie­jaw­ne (nie są powszech­nie zna­ne lub łatwo dostęp­ne); (2). istot­ne (waż­ne i uży­tecz­ne z punk­tu widze­nia wytwa­rza­nia pro­duk­tów obję­tych umo­wą); (3). ziden­ty­fi­ko­wa­ne (czy­li opi­sa­ne w wystar­cza­ją­co zro­zu­mia­ły spo­sób, aby moż­na było spraw­dzić, czy speł­nia­ją kry­te­ria nie­jaw­no­ści i istot­no­ści). Patrz tak­że PARP/Jezierski .

Podsumowując, jak cen­ne lub nawet bez­cen­ne by nie były infor­ma­cje dla przed­się­bior­cy, będą dostęp­ne dla każ­de­go, w tym pra­cow­ni­ka lub kon­ku­ren­ta, bez żad­nych ogra­ni­czeń, jeże­li przed­się­bior­ca nie wyra­zi woli obję­cia ich pra­wem tajem­ni­cy przed­się­bior­stwa.^?10?

Tak więc ochro­na know-how jest moż­li­wa jedy­nie pod warun­kiem jego pre­cy­zyj­ne­go opi­sa­nia (udo­ku­men­to­wa­nia) oraz pod­ję­cia dzia­łań ochronnych.

Instytucje publiczne

Należy tak­że pamię­tać, że pro­duk­ty i ich spe­cy­fi­ka­cje, opła­co­ne ze środ­ków publicz­nych (opra­co­wa­ne, wyko­na­ne i dostar­czo­ne) i prze­ka­za­ne, wraz pra­wa­mi mająt­ko­wy­mi, admi­ni­stra­cji publicz­nej, na pod­sta­wie zapi­sów usta­wy o dostę­pie do infor­ma­cji publicz­nej, nie pod­le­ga­ją takiej ochro­nie, bez wzglę­du na oświad­cze­nie ich dostaw­cy. Innymi sło­wy: roz­wią­za­nie wyko­na­ne za pie­nią­dze publicz­ne nie może sta­no­wi tajem­ni­cy jego dostawcy:

„Tajemnica ma cha­rak­ter obiek­tyw­ny, nie moż­na wobec tego ist­nie­nia takiej tajem­ni­cy subiek­ty­wi­zo­wać w opar­ciu jedy­nie o oświad­cze­nia osób repre­zen­tu­ją­cych przed­się­bior­cę, któ­re to oso­by – z isto­ty rze­czy – nie będą zain­te­re­so­wa­ne ujaw­nia­niem jakich­kol­wiek fak­tów ze sfe­ry pro­wa­dzo­nej dzia­łal­no­ści gospo­dar­czej” (wyrok WSA w Warszawie z dnia 23 czerw­ca 2014 roku w spra­wie sygn. akt. II SA/Wa 641/14)^?11?

Polecam tak­że arty­ku­ły: Prawne aspek­ty umów…, Na czym pole­ga tajem­ni­ca przed­się­bior­stwa w rozu­mie­niu art. 381 ust. 1 usta­wy Prawo o szkol­nic­twie wyż­szym i nauce.

Na zakończenie

Jedna z moich ulu­bio­nych dykteryjek: 

1. jeże­li dwie oso­by mają – każ­da – po jed­nym jabł­ku, i się nimi wymie­nią, nadal mają po jed­nym jabłku, 
2. jeże­li dwie oso­by mają – każ­da – po jed­nej tajem­ni­cy, i się nimi wymie­nią, nie mają już żad­nych tajemnic, 
3. jeże­li dwie oso­by zna­ją – każ­da – po jed­nym wier­szy­ku, i się nimi wymie­nią, każ­da zna teraz dwa wierszyki.

(na pod­sta­wie: ?Jeśli ty masz jabł­ko i ja mam jabł­ko, i wymie­ni­my się tymi jabł­ka­mi, to wte­dy ty i ja wciąż będzie­my mie­li po jed­nym jabł­ku. Ale jeśli ty masz pomysł i ja mam pomysł, i wymie­ni­my się tymi pomy­sła­mi, to wte­dy obaj będzie­my mie­li dwa pomy­sły.? George Bernard Shaw). 

Kontakt

Bibliografia

Ostatnia aktu­ali­za­cja: [last-modi­fied]