Nothing is as prac­ti­cal as a good theory.”

KURT LEWIN

Struktura analizy

Dokumenty, któ­re two­rzę, maja struk­tu­rę typo­wej pra­cy nauko­wej, czy­li skła­da­ją się z nastę­pu­ją­cych części:

  • Wprowadzenie: jak wyglą­da sytu­acja, co jest pro­ble­mem do roz­wią­za­nia (np. w danej orga­ni­za­cji), jak go stwier­dzo­no, jakie fak­ty świad­czą o tym, jaki jest cel.
  • Opis uży­tych metod.
  • Opis dzia­ła­nia bada­nej orga­ni­za­cji, rekomendacje.
  • Opis reko­men­do­wa­ne­go roz­wią­za­nia: pro­jekt zmian orga­ni­za­cyj­nych, opis (pro­jekt) reko­men­do­wa­ne­go opro­gra­mo­wa­nia, itp.
  • Opis dal­szych prac i podsumowanie.
  • Rejestr wszel­kich wyja­śnień udzie­lo­nych w kwe­stii tre­ści doku­men­tu i jego rozszerzeń. 

Zainteresowanych szcze­gó­ła­mi zapra­szam do dal­szej lek­tu­ry tego artykułu.

Krótko o metodzie naukowej

Dużo piszę na blo­gu o ana­li­zie wyma­gań opar­tej na mode­lach i ana­li­zie sys­te­mo­wej, jako pod­sta­wie meto­dy­ki pro­wa­dze­nia ana­liz. Są to ogól­nie tak zwa­ne meto­dy nauko­we . Cechy tego podejścia:

Idealny, prak­tycz­ny model meto­dy naukowej 

Tradycyjnie, nie­za­leż­nie od roz­ma­itych kwe­stii filo­zo­ficz­nych i spo­łecz­nych, zazwy­czaj przyj­mu­je się, że na meto­dę nauko­wą skła­da się nastę­pu­ją­cy zbiór czyn­no­ści ?*?:

  • Obserwacje wstęp­ne
  • Budowanie hipo­te­zy
  • Wykonywanie rze­tel­nych eks­pe­ry­men­tów wery­fi­ku­ją­cych hipo­te­zę lub rze­tel­ne zbie­ra­nie danych histo­rycz­nych mają­cych potwier­dzić teo­rię lub jej zaprzeczyć
  • Przyjęcie lub odrzu­ce­nie hipo­te­zy w opar­ciu o zebra­ne dane.
  • Powtarzanie pro­ce­du­ry – czy­li sta­ła wery­fi­ka­cja sta­rych i budo­wa­nie nowych hipo­tez w momen­cie gdy sta­re prze­sta­ją się sprawdzać.

Ponadto, wyni­ki badań nauko­wych pod­da­ne muszą być kry­ty­ce innych naukowców.

Jednym z pod­sta­wo­wych narzę­dzi metod nauko­wych, jest tak zwa­na idealizacja:

Idealizacyjna Koncepcja Nauki
Punktem wyj­ścia ide­ali­za­cyj­nej kon­cep­cji nauki było spo­strze­że­nie (1968, ss.80n., 1970a, 1971a […]), że wbrew induk­cjo­ni­zmo­wi, nauki empi­rycz­ne nie uogól­nia­ją fak­tów empi­rycz­nych w pra­wa ? pra­wa mówią o gazach (ryn­kach, pra­wo­daw­cach, itd.) dosko­na­łych a fak­ty noto­rycz­nie wyda­rza­ją się gazom (ryn­kom, pra­wo­daw­com, itd.) dale­kim od dosko­na­ło­ści, bo ?real­nie ist­nie­ją­cym?. .

Idealizacja pole­ga roz­po­czy­na­niu wyja­śnia­nia doko­na­nych obser­wa­cji z uży­ciem mini­mal­ne­go mode­lu. Model tej jest testo­wa­ny kolej­ny­mi fak­ta­mi i roz­sze­rza­ny jest o ile wyma­ga tego wyja­śnie­nie kolej­nych fak­tów. Po kil­ku takich ite­ra­cjach model pod­da­wa­ny jest kry­ty­ce innych obser­wa­to­rów, może być dalej popra­wia­ny lub uzna­ny za popraw­ny (nie­pod­wa­żo­ny). Na tym eta­pie uzna­je­my, że tak powsta­ły model wyja­śnia obser­wo­wa­ne fak­ty: jest nauko­wą teo­rią wyja­śnia­ją­cą (meto­do­lo­gia nauk). Idealizacja, jako narzę­dzie, zna­la­zła tak­że zasto­so­wa­nie na polu ana­liz biz­ne­so­wych .

A co na naszym analitycznym podwórku?

Pojęcie model poja­wia się w pro­jek­tach ana­li­tycz­nych nie­mal­że w 100% przy­pad­ków. Potocznie mówi się, że powsta­ją mode­le pro­ce­sów biz­ne­so­wych, mode­le przy­pad­ków uży­cia, mode­le dzie­dzi­ny sys­te­mu i wie­le innych. Warto jed­nak wie­dzieć, że co praw­da mode­lem bywa nawet poje­dyn­czy dia­gram (sche­mat blo­ko­wy), jed­nak jeże­li mówi­my o mode­lu dzia­ła­nia jakiejś orga­ni­za­cji (urząd, przed­się­bior­stwo, inne) to jest on raczej bar­dziej zło­żo­ny i przed­sta­wia­ny jest na wie­lu róż­nych dia­gra­mach. Często sto­so­wa­ne jest poję­cie per­spek­ty­wy mode­lo­wa­nia, co zna­czy, że two­rzy­my kon­tek­sto­wy opis dzia­ła­nia. Tak kon­tra­sto­wość pole­ga na pomi­ja­niu jed­nych aspek­tów mecha­ni­zmu dzia­ła­nia orga­ni­za­cji na korzyść innych.

Jeżeli opi­su­je­my orga­ni­za­cję z per­spek­ty­wy kolej­no­ści reali­zo­wa­nych zadań i ich pro­duk­tów abs­tra­hu­jąc cał­ko­wi­cie od tego jakich narzę­dzi uży­wa­ją wyko­naw­cy tych czyn­no­ści, two­rzy­my model pro­ce­sów biz­ne­so­wych. Model taki poka­zu­je jakie zada­nia, i w jakim celu, są reali­zo­wa­ne. Z tego powo­du jest uzu­peł­nia­ny mode­lem reguł biz­ne­so­wych (logi­ka reali­za­cji pro­ce­sów) i mode­lem poję­cio­wym (jed­no­znacz­ność), tłu­ma­czą­cym zna­cze­nia pojęć uży­tych w tych mode­lach. Skoro są ludzie i uży­wa­ją narzę­dzi do pra­cy, poja­wia się tak­że potrze­ba opi­sa­nia tych narzę­dzi. Powodem jest zro­zu­mie­nie tego jak dzia­ła­ją i jak poma­ga­ją ludziom w reali­za­cji ich zadań, część z nich słu­ży do auto­ma­ty­zo­wa­nia pew­nych prac. Jednym z takich narzę­dzi jest opro­gra­mo­wa­nie (apli­ka­cja) a ich opis to albo doku­men­ta­cja apli­ka­cji ist­nie­ją­cej, albo pro­jekt pla­no­wa­nej do wyko­na­nia i dostarczenia. 

Tu poja­wia się zada­nie: zro­zu­mieć jak dzia­ła orga­ni­za­cja i zapro­jek­to­wać narzę­dzie, któ­re będzie poma­ga­ło w zada­niach jakie ona reali­zu­je. Rzecz w tym, że opro­gra­mo­wa­nie jako narzę­dzie nie jest zama­wia­ne jako coś cze­go wyma­ga orga­ni­za­cja” a jako coś co wes­prze jej dzia­ła­nie”, narzę­dzie sta­no­wią­ce roz­wią­za­nie” pro­ble­mu jaki chce roz­wią­zać zamawiający.

Gdzie tu miej­sce na nauko­we meto­dy? Mamy dwa zada­nia do wykonania:

  1. opra­co­wać model dzia­ła­nia orga­ni­za­cji czy­li opra­co­wać teo­rią wyja­śnia­ją­cą to, co się w niej dzieje,
  2. opra­co­wać pro­jekt roz­wią­za­nia czy­li zbu­do­wać mecha­nizm dzia­ła­nia narzę­dzia, któ­re umiesz­czo­ne w tej orga­ni­za­cji, roz­wią­że pro­blem opi­sa­ny przez zama­wia­ją­ce­go; to narzę­dzie może być zre­ali­zo­wa­ne jako oprogramowanie.

Potocznie pierw­szy etap nazy­wa­ny jest Analizą biz­ne­so­wą dru­gi to Projektowanie logi­ki opro­gra­mo­wa­nia. Przyjmując, że sto­su­je­my nauko­we podej­ście, naj­pierw two­rzy­my model orga­ni­za­cji a potem model logi­ki potrzeb­ne­go jej opro­gra­mo­wa­nia (teo­rie mówią­ce, że tak to dzia­ła), testu­je­my je i uzna­je­my za popraw­ne, jeże­li nie uda­ło ich pod­wa­żyć. Na tym blo­gu znaj­dzie opis takie­go pro­ce­su pod nazwą MDA. Jednak jeże­li nauko­wo to opie­ra­my się wyłącz­nie na fak­tach (czy­li nie pro­wa­dzi­my wywia­dów a ana­li­zu­je­my dokumenty).

Po kolei:

  • obser­wa­cje to ana­li­za tego co i jak się w fir­mie dzie­je (ana­li­za fak­tów czy­li doku­men­tów, wywia­dy tyl­ko w ostateczności),
  • budo­wa­nie hipo­te­zy to two­rze­nie mode­lu logi­ki dzia­ła­nia (pro­ce­so­we­go, obiek­to­we­go) tej firmy,
  • eks­pe­ry­men­ty to testo­wa­nie mode­li poprzez spraw­dza­nie czy są jakieś fak­ty w orga­ni­za­cji, któ­rych nie potra­fi­my wyja­śnić naszym modelem,
  • przy­ję­cie lub odrzu­ce­nie i napra­wa” hipo­te­zy czy­li ulep­sza­nie mode­lu (jeśli był wadliwy).

Moje pro­jek­ty to nic inne­go jak kon­kret­ne powsta­łe spe­cy­fi­ka­cje wyma­gań na opro­gra­mo­wa­nie sta­no­wią­ce sobą tak na praw­dę mode­le mecha­ni­zmu dzia­ła­nia. Spełnienie wyma­gań to zgod­ność zacho­wa­nia opro­gra­mo­wa­nia z opi­sa­nym (wyma­ga­nym) mecha­ni­zmem, zgod­ność tę spraw­dza­my testa­mi.

Na koniec o tym czym jest hipoteza:

Hipoteza – osąd, teo­ria, któ­ra nie zna­la­zła jesz­cze potwier­dze­nia w fak­tach, lub w przy­pad­ku hipo­tez mate­ma­tycz­nych nie zosta­ła jesz­cze popraw­nie udo­wod­nio­na.
Stawianie i testo­wa­nie hipo­tez to jeden z pod­sta­wo­wych pro­ce­sów twór­cze­go myśle­nia oraz fun­da­men­tal­ny ele­ment pro­ce­su two­rze­nia nauki.

(źr. cyta­tów Metoda naukowa).

Tak więc, sko­ro opro­gra­mo­wa­nie w swej cen­tral­nej czę­ści zawie­ra Model (patrz wzo­rzec MVC) logi­ki biz­ne­so­wej, to zna­czy, że nale­ży naj­pierw (1) zro­zu­mieć jak dzia­ła ta orga­ni­za­cja i udo­ku­men­to­wać jej model dzia­ła­nia, (2) pod­jąć decy­zję któ­ry obszar dzia­ła­nia orga­ni­za­cji ma być wspie­ra­ny nowym opro­gra­mo­wa­niem, i któ­ra część jej mode­lu dzia­ła­nia ma być zaim­ple­men­to­wa­na w opro­gra­mo­wa­niu, (3) wyko­nać implementację.

User Story to co naj­wy­żej mate­riał badaw­czy a Przypadki uży­cia to zakres pro­jek­tu. Kluczem jest zro­zu­mie­nie mecha­ni­zmu dzia­ła­nia, tak jak pra­wa fizy­ki są tym co tłu­ma­czy dzia­ła­nie nawet pro­ste­go młotka…

Jeżeli ktoś uwa­ża, że zapis z obser­wa­cji zacho­wa­nia się orga­ni­za­cji może sta­no­wić wyma­ga­nie dla inży­nie­ra, to tak jak by uznał, że zapis obser­wa­cji zacho­wa­nia się samo­cho­du i jego kie­row­cy może sta­no­wić wystar­cza­ją­cy mate­riał do wypro­du­ko­wa­nia skrzy­ni biegów… 

Teorie, któ­re nie mogą być prze­te­sto­wa­ne, bo np. to co opi­su­ją nie jest obser­wo­wal­ne, nie kwa­li­fi­ku­ją się jako teo­rie
nauko­we. Przykłady:

Księżyc zasie­dla­ją Małe Zielone, któ­rych ani
nie moż­na zoba­czyć, ani zła­pać ? ŹLE

Na Księżycu nie ma Małych Zielonych ?
DOBRZE, łapiąc jed­ne­go moż­na sfal­sy­fi­ko­wać
hipo­te­zę

Polecam tak­że źró­dło­wy wykład: meto­da nauko­wa.

(źr. http://www.home.umk.pl/~mwojc/wyklady_Teren/metoda%20naukowa.pdf)


  1. ?*?
    patrz tak­że http://​www​.racjo​na​li​sta​.pl/​k​k​.​p​h​p​/​s​,​2​432

Żródła

McMullin, E. (1985). Galilean ide­ali­za­tion. Studies in History and Philosophy of Science Part A, 16(3), 247 – 273. https://​doi​.org/​1​0​.​1​0​1​6​/​0​039 – 3681(85)90003 – 2
Ackoff, R. L., Magidson, J., & Addison, H. J. (2006). Idealized design: cre­ating an organization’s futu­re. Wharton School Pub.
Popper, K. R. (2002). Logika odkry­cia nauko­we­go (U. Niklas, Trans.). Fundacja Aletheia.
Subbotin A.L. (1970). Idealization as a Method of Scientific Knowledge. In Tavanec P.V. (eds) Problems of the Logic of Scientific Knowledge. Synthese Library.
Wheeler, B. (2018). Idealization and the Laws of Nature. Springer.
Kitchenham, B. A., Budgen, D., & Brereton, P. (2016). Evidence-based softwa­re engi­ne­ering and sys­te­ma­tic reviews. CRC Press.
Nola, I. R., & Sankey, H. (n.d.). HARD PROBLEMS IN THE PHILOSOPHY OF SCIENCE: IDEALIZATION AND COMMENSURABILITY. 20.

Aktualizacja [last-modi­fied]

Jarosław Żeliński

Jarosław Żeliński: autor, badacz i praktyk analizy systemowej organizacji: Od roku 1991 roku, nieprzerwanie, realizuje projekty z zakresu analiz i projektowania systemów, dla urzędów, firm i organizacji. Od 1998 roku prowadzi samodzielne studia i prace badawcze z obszaru analizy systemowej i modelowania (modele jako przedmiot badań: ORCID). Od 2005 roku, jako nieetatowy wykładowca akademicki, prowadzi wykłady i laboratoria (ontologie i modelowanie systemów informacyjnych, aktualnie w Wyższej Szkole Informatyki Stosowanej i Zarządzania pod auspicjami Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.) Oświadczenia: moje badania i publikacje nie mają finansowania z zewnątrz, jako ich autor deklaruję brak konfliktu interesów. Prawa autorskie: Zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt. 1) lit. b) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zastrzegam, że dalsze rozpowszechnianie artykułów publikowanych w niniejszym serwisie jest zabronione bez indywidualnej zgody autora (patrz Polityki Strony).

Ten post ma jeden komentarz

Dodaj komentarz

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.